--- Opinie, pytania, odpowiedzi - cz.14

Co czuje dziecko biologiczne będące członkiem rodziny zastępczej lub adopcyjnej?

Tydzień temu w komentarzu napisała Ula:

Ula 23 stycznia 2016 08:28

U nas jest podobnie. Temat zostania rodziną zastępczą przewija się przez nasze życie od wielu lat. Problemem jest podjęcie decyzji. Raz jest na tak, zaraz potem dopadają mnie wątpliwości. Moje dzieci mają 12 i 15 lat, więc chyba jeszcze poczekam aż w 1/2 będą dorosłe. Jeżeli możesz to napisz coś o relacjach twoich dzieci z dziećmi "zastępczymi".
Pozdrawiam i powodzenia.

Jest to moim zdaniem bardzo ważny temat, chociaż trochę po macoszemu traktowany zarówno przez rodziców zastępczych czy adopcyjnych, a już z pewnością na szkoleniach organizowanych przez PCPR-y i Ośrodki Adopcyjne. Ponieważ moja pamięć jest coraz bardziej zawodna, przed chwilą przejrzałem tematy poruszane na naszym szkoleniu (trzy lata temu). Temat dzieci biologicznych prawie nie istniał. Wszystko skupiało się głównie na uczuciach i emocjach dziecka przyjmowanego. Jedyną większą wzmianką na temat własnych dzieci, był fragment w temacie „Przygotowanie do zmian”, który przytaczam poniżej:

„Kolejna sprawa do zastanowienia się, jak zareagują wasze własne dzieci (jeśli je macie) na przyjęcie do naszej rodziny dziecka. Nie ma tu żadnych reguł, ale jeśli np. w naszej rodzinie mamy dwunastoletnią córkę przyzwyczajoną do tego, że wszystko jest dla niej i jest zawsze pierwsza, być może powinniśmy zastanowić się co zrobić, by jak najmniej narazić nasze dziecko na stres i uczucie zazdrości. W sytuacji stresu zaszkodzilibyśmy również przyjętemu dziecku, które mogłoby nie radzić sobie z problemem 'konkurencji' i rywalizacji o uczucia i uwagę opiekunów.

Dlatego szczególnie, gdy posiadamy własne dzieci powinniśmy:

• Dobrze przygotować własne dziecko lub dzieci do decyzji o rodzinie zastępczej lub adopcyjnej. Dzieci muszą uczestniczyć w tej decyzji. Bez ich zgody nie możecie podjąć się opieki zastępczej czy adopcji.
• Dobrze byłoby umożliwić dzieciom rozmowę z dziećmi innych opiekunów zastępczych/adopcyjnych.
• Dzieci należy przygotować do tego, że przynajmniej w początkowym okresie dzieci przyjęte do rodziny zastępczej mogą być traktowane inaczej niż one. Trzeba jednak wyjaśnić, że chodzi o inne kompetencje i potrzeby nowych dzieci, trudności w adaptacji do zmiany i przejściowy okres uczenia się zasad i norm panujących w domu.
• Zaplanować czas dla własnych dzieci. Dać im do zrozumienia, że są dla nas wyjątkowe i ważne. Okazywać uczucia i pytać o uczucia dziecka.
• Rozważyć, jakie dziecko lub dzieci (w jakim wieku, z jakim charakterem, potrzebami itd.) uzyska od wszystkich członków rodziny największą pomoc.
• Zastanowić się, jakie dziecko będzie najlepszym 'uzupełnieniem' naszej rodziny- wniesie najwięcej radości i nowych treści.

… Z doświadczenia wielu rodzin zastępczych wynika, że przygotowanie własnych dzieci naturalnych jest jednym z kluczowych problemów stanowiących o sukcesie rodziny. Wiele nieprzygotowanych pod tym względem rodzin zastępczych narażonych było na poważne problemy a nawet rozwiązanie rodziny zastępczej.”

Ogólnie rzecz biorąc, zawarte w powyższym tekście informacje są bardzo ważne i trudno się z nimi nie zgodzić. Szkopuł jednak może tkwić w samych rodzicach zastępczych lub adopcyjnych. Jeżeli będą oni przeświadczeni o słuszności swojej decyzji (bagatelizując potencjalne zagrożenia), to może się okazać, że realizacja powyższych zaleceń, to tylko „słowa, słowa, słowa”.

Przecież świadomość małego dziecka (a często nawet nastolatka) jest budowana w oparciu o światopogląd jego rodziców. Można przedstawić dziecku piękny obraz przyszłego życia, w którym dziecko zastępcze będzie kumplem, będzie kimś z kim „można konie kraść”. A potem okaże się, że ten nowy brat czy siostra wcale nie chcą być kumplem. Chcą być kimś ważniejszym, nie chcą być partnerem ale narzucają swoją wolę. Nauczeni doświadczeniem, potrafią walczyć „o swoje”, często „po trupach” - nie mają zasad. Nie chcą się bratać, chcą dominować.

Być może kwestią czasu jest zrozumienie pewnych reguł postępowania, może po jakimś czasie dzieci te utożsamią się z nową rodziną, może hierarchia wartości rodziny stanie się ich hierarchią wartości.

Czy jednak własne dziecko to wytrzyma? Czy nie obudzą się w nim jakieś mechanizmy obronne? A jak na to zareagują rodzice? Czy wystarczy im argumentów, aby udowodnić że nowe dziecko mimo wszystko nie jest konkurencją?

Jeżeli potencjalny rodzic cieszy się, że jego własne dziecko zaakceptowało pomysł bycia rodziną zastępczą i nie może doczekać się nowego członka rodziny, z którym na przykład będzie grało w piłkę, to jest to radość przedwczesna. Może tak się zdarzyć, ale też może być zupełnie inaczej (i ta druga możliwość jest dużo bardziej prawdopodobna).

Wiele razy już pisałem, że długo broniłem się przed zostaniem rodziną zastępczą. Nie dlatego, że nie lubię dzieci albo nie widzę potrzeby tworzenia rodzin zastępczych. Jednak pomaganie innym, paradoksalnie może skrzywdzić nasze dzieci. Każdy musi sam sobie odpowiedzieć, kiedy będzie na to czas. Moim zdaniem w tej kwestii ważniejsze nie są motywacje rodziców zastępczych, ale ich świadomość potencjalnych zagrożeń dla swoich bliskich.

Uważam, że najważniejszą sprawą jest duża różnica wieku między dziećmi zastępczymi a własnymi. Ich sfery funkcjonowania nie powinny się zazębiać. Najlepiej gdy dziecko zastępcze jest dużo młodsze, a nasze dziecko biologiczne jest dla niego „guru”.

W swoich rozważaniach pomijam sytuacje, gdy nasze dzieci są bardzo małe (powiedzmy jeszcze nie szkolne) i do rodziny trafia dziecko w tym samym wieku lub młodsze. Wówczas faktycznie nie powinno być problemów w nawiązaniu braterskich więzi.

Jednak nawet w tak młodym wieku (w przypadku rodzin zastępczych zawodowych – gdy następuje rotacja dzieci zastępczych), dzieci biologiczne dokonują podziału. Nie chcę powiedzieć, że traktują dzieci zastępcze jako „gorszy sort”, ale ma miejsce pewnego rodzaju selekcja, zazdrość i konkurencja (jest to opinia, którą sobie wypracowałem na podstawie obserwacji innych rodzin zastępczych). Nawet kilkuletnie dzieci potrafią przedstawić inne dzieci w swojej rodzinie: „to jest moja siostra, a to jest moja prawdziwa siostra”. Można by to zbagatelizować, uznając że takimi słowami tylko rozróżnia swoje rodzeństwo (zastępcze i biologiczne), ale jak pada stwierdzenie: „dzisiaj przyszedłeś się bawić ze mną i moją prawdziwą siostrą”, z wyraźnym pominięciem „siostry zastępczej”, to warto się nad tym głębiej zastanowić.

Osobnym problemem jest wieczny brak czasu w przypadku rodzin zastępczych zawodowych (opiekujących się większą ilością dzieci zastępczych). I nie chodzi tu o dobre czy złe chęci. Niestety własne dzieci muszą dzielić się tym czasem z pozostałymi dziećmi. Pewnie w jakiś sposób wpływa to też na ich rozwój. Istnieje ryzyko, że poszukają sobie jakiejś innej grupy osób, w której staną się kimś ważnym. Okres dojrzewania jest bardzo trudny dla każdego nastolatka i jego rodziców. W rodzinie zastępczej, problem ten jest zdecydowanie spotęgowany.

Przejdę może, do naszych doświadczeń. Moje córki są już pełnoletnie (jeszcze w grudniu mogłem napisać, że prawie wszystkie – dzisiaj mogę powiedzieć, że wszystkie trzy).

Dzieci zastępcze, które u nas przebywają to w większości niemowlaki (szkraby kilku-kilkunastomiesięczne). Nie ma żadnych problemów. Być może w pewien sposób dzieci te zaspokajają budzące się potrzeby macierzyńskie naszych córek. Być może fakt, że nasze dziewczyny zawsze były trzy i w pewien sposób musiały dzielić się między sobą naszą uwagą, powoduje że traktują nasze dzieci zastępcze „jak swoje” i możemy liczyć na duże wsparcie z ich strony.

Ale nie zawsze było tak różowo. Mieliśmy w naszym pogotowiu dwie starsze dziewczynki (opisałem je w artykułach „Sztanga” i „Asteria”). Wprawdzie nie było otwartych konfliktów, ale wiele razy musieliśmy wysłuchać tekstów o nierównym traktowaniu, o nierównym podziale obowiązków. Nam wydawało się, że każde nasze dziecko (zarówno własne jak też zastępcze) miało przydzielane zadania adekwatnie do wieku, umiejętności i możliwości ich realizacji. Dla rodzica czasami takie przydziały zadań są bardzo trudne. Bywają dzieci, które przerasta wyniesienie śmieci, ale chętnie zrobią obiad. Rodzeństwo samo dojdzie do porozumienia. Czasami dyskusje są bardzo żywiołowe, jednak nie pozostają żadne wzajemne animozje.

Obawialiśmy się, że przyzwolenie na takie samo traktowanie dzieci zastępczych może spowodować jakiś uraz psychiczny a przynajmniej smutek nieuzasadniony daną sytuacją. Prosiliśmy nasze córki o zachowanie umiaru. Zastosowały się do naszych próśb.

Nie wiem czy dobrze zrobiliśmy. Z jednej strony nie było otwartych konfliktów, ale też wzajemne relacje naszych dzieci i dzieci zastępczych były trochę sztuczne. Gdyby Sztanga i Asteria miały u nas zamieszkać na długi okres, to musielibyśmy znaleźć inne rozwiązanie.

Niestety już dziecko kilkuletnie ma swoje nawyki, swoją klasyfikację wartości (opartą na dotychczasowych doświadczeniach), niekoniecznie zgodną z naszym światopoglądem. Patrzy na życie zupełnie inaczej. Często dziecko, które przychodzi do rodziny zastępczej jest bardzo dojrzałe jak na swój wiek, po prostu przeskoczyło okres „szczenięcych lat” i nie potrafi już do niego wrócić. Jak pogodzić rówieśników mających tak odmienne doświadczenia? Czy potrafią mieć wspólny temat, rozmawiać o swoich problemach? Mówią o tym samym ale myślą zupełnie inaczej.