--- Adopcja.

Tytułem wstępu, opiszę ostatnie perypetie Sasetki i Marudy. Są to dzieci, które od prawie pół roku są już wolne prawnie. Rodzice biologiczni mają odebrane prawa rodzicielskie, a chętnych rodziców adopcyjnych nie brakuje. Cała dokumentacja została już jakiś czas temu skompletowana. Psycholog z Ośrodka Adopcyjnego zapoznał się już z naszymi dziećmi... czekaliśmy na napisanie opinii i pierwsze spotkanie z rodzicami adopcyjnymi.

Na szczęście pani psycholog była bardzo zajęta i wydanie oceny trochę się przeciągało.

W dniu, w którym była już gotowa i właśnie zabierała się do wykonania „tego telefonu”, dostaliśmy wezwanie z sądu, ponieważ dalsza rodzina rodziców biologicznych naszych dzieci, złożyła wniosek o ustanowienie ich rodzicami zastępczymi.

Gdyby pani z ośrodka nie była aż tak bardzo zapracowana, to rodzice adopcyjni spotykaliby się ze swoimi dziećmi mniej więcej od dwóch tygodni.

Czasami się zastanawiam, jaką świadomość mają rodzice adopcyjni po ukończeniu szkolenia i otrzymaniu kwalifikacji. Czy ktoś ich informuje, że dopóki przysposobienie nie stanie się faktem (stwierdzonym prawomocnym wyrokiem sądu), wszystko jeszcze może się zdarzyć?

Jesteśmy od kilku dni po rozprawie. Ciocia naszych dzieci (która chciała wziąć je w opiekę zastępczą) dzwoniła do Majki jeszcze dzień wcześniej. Zapewniała, że będą walczyć. Skąd my to znamy? Nie zakładaliśmy, że sąd przychyli się do prośby rodziny – nie było ku temu najmniejszych podstaw. Jednak czarny scenariusz przewidywał odwołanie się od wyroku. Niestety to spowodowałoby, że dzieci spędziłyby w naszej rodzinie jeszcze przynajmniej rok, a z dużym prawdopodobieństwem nawet dwa lata..

Tym razem okazało się, że rodzina chciała wziąć dzieci w opiekę zastępczą, ponieważ uważała, że tak trzeba... że rodzina musi się trzymać razem, choćby działo się bardzo źle. Ludzie ci, sami nie byli do końca przekonani, czy faktycznie pragną zaopiekować się tymi dziećmi.

Nie byłem na tej rozprawie, ale z opowiadań Majki wnioskuję, że była ona nietypowa. Przypominała bardziej spotkanie kilku osób, których zadaniem jest rozwiązanie pewnego problemu. To była dyskusja, którą na dobrą sprawę prowadziła Majka (zresztą zupełnie zapominając o tym, że odpowiadając przed sądem, należy wstać). Nawet nie została oficjalnie przesłuchana. Rodzina wycofała wniosek, co oznacza, że okres uprawomocnienia się tej decyzji trwa tylko tydzień (a nie trzy, gdyby sędzina wydała postanowienie – jakiekolwiek).

Nie oznacza to, że rodzice adopcyjni, którzy do nas przyjdą, mogą już spać spokojnie.

Tata biologiczny cały czas deklaruje chęć złożenia wniosku o przywrócenie praw rodzicielskich. Sasetka ciągle mówi i czeka na nową mamę. My z kolei tak lawirujemy, aby wszystko doprowadzić do szczęśliwego zakończenia. Trochę mi doskwiera to, że pewne cnoty, jak choćby uczciwość, zaczynają być towarem. Nie jestem uczciwy wobec ojca dzieci i niestety zupełnie mi to nie przeszkadza. Niech lepiej zrobi coś, aby po raz kolejny nie zostać „naszym klientem”, bo jego kolejne dziecko jest już w drodze.

Przed treningiem, zawsze robię sobie długą rozgrzewkę, bo w moim wieku łatwo o jakąś kontuzję. Powyższy wstęp, też był dla mnie rozgrzewką przed tym, o czym tak naprawdę chcę napisać. Długo się zastanawiałem, czy jest sens wracać do tematu, który już wielokrotnie był rozważany. Czy nie będzie to zwyczajne „bicie piany”? Uznałem jednak, że warto.

Jesteśmy pogotowiem rodzinnym od prawie pięciu lat, a dopiero teraz mamy jasny pogląd na to, jak powinien wyglądać proces przekazania dziecka rodzicom adopcyjnym. Nikt nas tego nie uczył, nikt nie uczy też rodziców adopcyjnych.

Postanowiłem napisać tę notkę, ponieważ rodzice adopcyjni dla Sasetki i Marudy mogą pojawić się w naszym domu w każdej chwili. Pierwsze spotkanie jest zawsze bardzo emocjonalne i rodzice raczej nie „będą mieli głowy” do wysłuchania tego, o czym za chwilę napiszę. Zresztą potrzeba czasu, aby wszystko rozważyć na chłodno. Dlatego dostaną tylko link do dzisiejszego posta.

Na ostatnich warsztatach, sporo czasu zostało poświęcone właśnie procesowi umieszczania dzieci w rodzinie adopcyjnej. Dla mnie ważne jest to, że nie są to już tylko słowa, których sens (przekazując innym osobom), mogę przekręcić. Wprawdzie dr Teresa Szumiło, kilka miesięcy temu (na wykładzie) formułowała bardzo podobne wnioski, to jednak wówczas trzeba było trochę czytać między wierszami. Tym razem jest to konkretny „papier”. Zawiera on bardzo ważne myśli, z którymi powinni zapoznawać się zarówno rodzice zastępczy jak też adopcyjni. Niestety proponowana metoda w niektórych punktach ociera się o granicę prawa, a według niektórych osób nawet ją przekracza. Nie wiadomo więc, czy mogłaby zostać oficjalnie włączona do programu szkoleń.

Uważam jednak, że z punktu widzenia dobra dziecka, a także dobra rodziców adopcyjnych, jest to najkorzystniejsze rozwiązanie i my, jako rodzice zastępczy, jesteśmy w stanie podjąć pewne ryzyko. Potrzebujemy tylko wsparcia rodziców adopcyjnych.

Ponieważ otrzymaliśmy zgodę, na przekazywanie rodzicom adopcyjnym oryginalnej wersji otrzymanego tekstu, wydaje mi się, że nie będzie nietaktem poszerzenie kręgu rodziców adopcyjnych, poprzez umieszczenie go na tym blogu.

Przepiszę więc fragment załącznika do warsztatów dotyczący adopcji, następnie rozszerzę temat o to, co było dopowiedziane w ramach omówienia zagadnienia (momentami posiłkując się wiedzą z innych szkoleń), a na końcu może nasuną mi się jeszcze jakieś własne uwagi.

Małe dziecko w pogotowiu rodzinnym

dr Magdalena Czub

„ Miłość matki w niemowlęctwie i dzieciństwie jest tak istotna dla zdrowia

psychicznego jak witaminy i białko dla zdrowia fizycznego.” Bowlby, 1953

ADOPCJA

Przekazanie dziecka nowym opiekunom wiąże się z zerwaniem dotychczasowego przywiązania i koniecznością rozwinięcia przez dziecko nowego przywiązania do nowych opiekunów.

Proces ten zawsze wiąże się dla dziecka z traumą:

• utrata figury przywiązania (zaburzenie poczucia bezpieczeństwa i żałoba)
• utrata znajomego otoczenia (zaburzenie poczucia bezpieczeństwa)

Jak pomóc dziecku w poradzeniu sobie ze zmianą opiekunów i otoczenia?

1. Zapewnić jak najłagodniejsze przejście pod opiekę nowych osób:

a) rozłożone w czasie zapoznawanie dziecka z nowymi osobami:

- kontakt w obecności dotychczasowych opiekunów

- kontakt sam na sam w domu

- spacery poza domem z opiekunami „starymi” i „nowymi”

- spacery poza domem z nowymi opiekunami

- wizyty dziecka wraz z dotychczasowymi opiekunami u „nowych” opiekunów

- samodzielne wizyty dziecka w nowym domu (np. weekend)

b) mentalne przygotowanie dziecka:

- rozmawianie z dzieckiem (lub opowiadanie mu) o zmianie miejsca zamieszkania i      opiekunów – podawanie wielu informacji o nowym domu, rodzinie itp.

- rysowanie lub odgrywanie na lalkach czy pluszakach wyobrażeń dziecka nt nowej rodziny i „nowego życia”

- przygotowywanie wraz z dzieckiem wyprawki (różnego rodzaju przedmioty kojarzące się z RPO i rodziną biologiczną – np. zabawki, kubek, łyżeczka, zdjęcia dziecka i opiekunów, „pamiątkowe przedmioty”) i spakowanie ich w specjalny pojemnik

- sporządzenie wraz z dzieckiem (o ile to możliwe) „historii dotychczasowego życia” (opis prostymi słowami, rysunek, zdjęcia itp.)

c) pożegnanie z dzieckiem

- przygotowanie specjalnego czasu przekazania dziecka rodzicom adopcyjnym (czegoś w rodzaju przyjęcia pożegnalnego)

- pokazanie dziecku dobrych stosunków pomiędzy dotychczasowymi opiekunami a nowymi opiekunami

- zapewnienie dziecka (po uzgodnieniu tego z rodzicami adopcyjnymi) o utrzymywaniu kontaktu

2. Zapewnić ciągłość doświadczeń życiowych:

a) historia życia sporządzona z i dla dziecka powinna być w formie trwałej, aby dziecko mogło wracać do niej przez wiele lat

b) historia życia powinna zawierać osobiste wrażenia i uczucia opiekunów w stosunku do dziecka oraz charakterystyczne, nietypowe zdarzenia czy zachowania dziecka (takie jakie słyszymy w opowieściach rodziców czy dziadków na temat naszego dzieciństwa)

c) zaopatrzenie dziecka w album ze zdjęciami z okresu przebywania w RPO

d) sporządzenie opisu rozwoju dziecka dla nowych opiekunów (pomocne będzie prowadzenie „pamiętnika” pobytu dziecka przez cały okres przebywania w RPO):

- informacje nt życia i doświadczeń dziecka przed pobytem w RPO

- informacje nt zdrowia dziecka

- informacje nt przebiegu rozwoju dziecka (fizycznego, intelektualnego i emocjonalnego)

- informacje nt potrzeb dziecka

- informacje nt mocnych i słabych stron dziecka

e) utrzymywanie kontaktu z dzieckiem po adopcji i opuszczeniu przez dziecko RPO

Argumenty dla rodziców adopcyjnych: Dziecko przygotowane na zmianę i utrzymujące kontakt z poprzednimi opiekunami:

- łagodniej przechodzi żałobę po utracie bliskich

- kiedy nie czuje się zdradzone i porzucone ma większą gotowość do nawiązania nowej bliskiej relacji

- jest spokojniejsze i mniej przestraszone nowymi osobami i nowym otoczeniem

- brutalne zerwanie wcześniejszego przywiązania silnie zaburza poczucie bezpieczeństwa i może spowodować reakcje potraumatycze, które zaburzą zarówno jego rozwój jak i zdolność do przywiązania się do rodziców adopcyjnych

Czymś co budzi największe emocje, są spotkania rodziców zastępczych z dzieckiem, które już przebywa w nowym domu. Wprawdzie najczęściej jest to jeszcze przed rozprawą o przysposobienie i dziecko mieszka z rodzicami adopcyjnymi na zasadzie powierzenia pieczy (opiekunami prawnymi nadal jest rodzina zastępcza), to często możliwość takich spotkań wywołuje w rodzicach niepokój.

Zadaliśmy pytanie: „jak szybko powinna nastąpić taka rewizyta?” Odpowiedź brzmiała: „jak najszybciej”. Za pewną analogię do tej sytuacji, przedstawiony został przykład, gdy dziecko idzie do szpitala. Czego oczekuje? Tego, że rodzice szybko przyjdą go odwiedzić. A to, że popłacze gdy rodzice odchodzą jest zupełnie naturalne. Jest to dla dziecka o wiele mniej stresująca sytuacja, niż gdyby ci rodzice wcale nie przyszli.

W przypadku adopcji jest bardzo podobnie i nie ma co się łudzić, że po tych kilku, czy nawet kilkunastu spotkaniach w domu rodziców zastępczych, dziecko nawiąże tak silne więzi z rodzicami adopcyjnymi, że dotychczasowa rodzina będzie już mało ważna. W najlepszym razie, dziecko będzie czuło, że ma podwójny komplet rodziców. Jednak w podświadomości może czuć, że jest to tylko chwilowa sytuacja i że kiedyś wróci. Problemy mogą się zatem pojawić po miesiącu, dwóch, a nawet później.

W zacytowanym schemacie postępowania nie jest wyraźnie powiedziane, że muszą to być wizyty (jest mowa o kontaktach). W przypadku starszego dziecka mogą wystarczyć rozmowy telefoniczne albo tylko spotkania na FB. Wówczas również ten początkowy okres zapoznawania się z rodzicami, może być znacznie zredukowany. Gdy patrzę na Sasetkę, z jaką niecierpliwością wyczekuje nowej mamy, to nie jest wykluczone, że po powrocie z weekendu spędzonego w nowej rodzinie, nie będzie chciała u nas zostać. Tutaj jest jedną z wielu, zawsze musi poczekać na swoją kolejkę, a nawet zawalczyć o swoje prawa. Nie oznacza to, że w którymś momencie nie zacznie tęsknić.

Jak jednak zapewnić kontakty młodszym dzieciom, jak nie li tylko poprzez fizyczne spotkanie się?

Wbrew pozorom, modelowy proces postępowania, w swoich założeniach nie tylko dba o dobro dziecka. Może się to wydawać dziwne, ale chodzi również o rodziców adopcyjnych. Często wydaje im się, że dziecko nawiązało tak silne więzi z dotychczasowymi opiekunami, że nie ma już szans, aby ponownie powstały tak silne relacje z nimi. W takim poczuciu mogą żyć wiele miesięcy, a nawet lat. Rodzic zastępczy może się jawić jako wróg, ktoś kto jedną wizytą może zniszczyć budowane tygodniami (albo miesiącami) uczucie. A przecież wystarczy spotkanie z rodziną zastępczą, aby się przekonać, że jest zupełnie inaczej i tego rodzaju lęki nie znajdują żadnego uzasadnienia.

Bywają rodzice adopcyjni, którzy zrywają wszelkie kontakty z przeszłością dziecka. Sami likwidują konta w mediach społecznościowych, zmieniają numery telefonów, adresy e-mail.

Starają się zatrzeć wszelkie ślady, na które dziecko w przyszłości mogłoby trafić. Nie opieram się tutaj tylko na własnych doświadczeniach (bo mam ich niewiele), ale w ten sposób wypowiadają się głównie psychologowie, którzy spotykają się z takimi rodzinami na terapiach. Mnie najbardziej zaskoczyło, że podobno są takie Ośrodki Adopcyjne, które wręcz zalecają takie „ostre cięcie”. Zastanawiam się, czy pracujący w nich psychologowie, nigdy nie słyszeli czym jest więź? Nagłe zerwanie więzi może wprawdzie skutkować wyparciem rodziny zastępczej z pamięci, jednak z dużym prawdopodobieństwem ten temat kiedyś powróci.

Wydaje się to nieprawdopodobne, ale wciąż zdarzają się rodziny adopcyjne, które chcą wychowywać dziecko w przekonaniu, że jest ono ich dzieckiem biologicznym. Nie potrafię sobie wyobrazić, jaki ciągły lęk musi im towarzyszyć przez całe życie. Wszystko może się wydać niemal w każdej chwili. Czy można powiedzieć, że oni są szczęśliwi?

Ktoś kiedyś pisał w komentarzach, że dziecko szczęśliwych rodziców, będzie szczęśliwe. Zapewne w większości przypadków jest to prawda. Natomiast mało prawdopodobne jest, aby szczęśliwe było dziecko nieszczęśliwych rodziców, żyjących w ciągłym strachu.

Na szczęście w zdecydowanej większości przypadków, rodzice adopcyjni widzą potrzebę pielęgnowania wiedzy o rodzicach biologicznych dziecka (a przynajmniej poinformowania o pewnych faktach). Często jednak zapominają o rodzicach zastępczych. Nie zdają sobie sprawy, że dla dziecka rodzice biologiczni są najczęściej rodzicami tylko w sensie świadomościowym, natomiast zastępczy – przede wszystkim emocjonalnym. Gdy kontakty z tymi drugimi zostaną nagle zerwane, to pojawi się poczucie odrzucenia i dziecku trudniej będzie przywiązać się do nowych rodziców. Czasami rodzicom adopcyjnym wydaje się, że ich nowe dziecko jest takie grzeczne, ułożone, że cały proces wtopienia się w ich rodzinę przeszedł tak łatwo. Często jest to bardzo złudne. Może świadczyć o tym, że dziecko funkcjonuje „w stanie wojny”. Jest to sytuacja, w której człowiek działa najskuteczniej, bo jego celem jest zapewnienie sobie bezpieczeństwa.

Dziecko powinno mieć chimery, chcieć postawić na swoim, walczyć o swoją autonomię. Inaczej problemy mogą pojawić się po czasie. Bywa, że po miesiącu... ale również po kilku latach.

Autonomia, o której przed chwilą wspomniałem, jest terminem niedowartościowanym. Na wszystkich szkoleniach wszechobecna jest tylko więź. Więź, więź i jeszcze raz więź. A przecież już bardzo małe dziecko czuje potrzebę decydowania o sobie. Niestety te próby często są tłamszone w zarodku. Nieskromnie stwierdzę, że pod tym względem często ojcowie mogą mieć dużo więcej do powiedzenia (niestety czasami narażając się swoim żonom, partnerkom... mamom dzieci) . Weźmy jako przykład takiego Marudę. Niedawno był pod moją opieką i wybieraliśmy się na rower. Może to szumnie brzmi, ale wychodziliśmy na taras, a rowerek był biegowy. W każdym razie, chłopiec uparł się, że chce założyć te konkretne buty. Zgodziłem się, z czego Majka nie była zadowolona, bo chłopak „zjechał” czubki od „wyjściówek”. Ale poczuł, że dałem mu prawo podjęcia decyzji. Albo inny przykład. Mamy taki jeden pokój, który najpierw był garażem, później zamurowaliśmy bramę i stał się pokojem gościnnym, gdy zostaliśmy pogotowiem, stał się pokojem jednej z córek, później moją pracownią, a teraz... jest zwyczajną graciarnią. Majka spotkała mnie któregoś dnia w tym pokoju razem z Marudą. Robiliśmy pranie, ponieważ pokój pełni również funkcję pralni. „Dlaczego zabrałeś go do tej rupieciarni?” – zapytała. „Bo chciał” - odpowiedziałem.

Niestety prowadzenie dziecka „za rączkę” powoduje, że często dwudziestolatkowie, dla których w tej chwili cały świat stoi otworem, zwyczajnie są zagubieni. Oni nie znają siebie, bo nigdy nie było im dane poeksperymentować.

Dlatego jestem dumny z moich dzieci, które po kolei rozpoczynają pracę (jednocześnie studiując) i wyprowadzają się z domu. Właśnie poszła do pracy najmłodsza z córek i pewnie za jakiś czas nas poinformuje, że się wyprowadza. Mam wrażenie, że niektórzy sobie myślą: „pewnie dziewczyny mają już dość dzieci z pogotowia”. A ja myślę, że one zwyczajnie czują radość z tego, że mogą podejmować własne decyzje i żyć swoim życiem.

Ale też nigdy do niczego ich nie przymuszaliśmy. Gdy Kaśka rezygnowała z kursu tańca, albo Kubuś z treningów judo, nie przekonywaliśmy ich, że przecież mają świetne wyniki. Dziewczyny same decydowały o sobie, a potem podejmowały kolejne wyzwania. Nie zawsze wygrywały, czasami musiały zmierzyć się z porażką. Ale przynajmniej teraz wiedzą czego chcą od życia.

Trochę odszedłem od tematu. A przecież chciałem się tylko zastanowić, co robią rodzice adopcyjni, gdy ich dzieci mówią, że tęsknią, że chciałyby się spotkać z rodzicami zastępczymi... albo przynajmniej do nich zadzwonić.

Pewnym elementem, którego my nie stosowaliśmy w praktyce (ale to się zmieni), jest tak zwane pudełko wspomnień, w którym powinny znajdować się „pamiątki” pochodzące zarówno z okresu, gdy dziecko było w rodzinie zastępczej, jak również biologicznej (o ile takowe istnieją). My wprawdzie przekazujemy rodzicom adopcyjnym rozmaite rzeczy: rysunki, kolorowanki, ulubione zabawki, kubeczki, kocyki, zdjęcia (ale już w formie elektronicznej, bo być może zechcą pokazać dziecku tylko te, na których nas nie ma). Chodzi jednak o to, aby było to pudełko fizyczne (a nie wirtualne), w którym będą również zdjęcia i to głównie takie, na których istniejemy też my, nasze dzieci biologiczne i inne przebywające w danym momencie dzieci zastępcze. Chodzi o to, aby dziecko mogło tam zaglądać, wspominać, aby wiedziało, że jest tam jego przeszłość. Być może nie wykrzyczy wówczas w wieku 14 lat: „powiedzcie mi w końcu, kim ja naprawdę jestem!”

Rodzice zastępczy mogą być ogromną pomocą dla adopcyjnych. Choćby dlatego, że posiadają najwięcej informacji na temat okresu sprzed adopcji (również na temat rodziców biologicznych). Pisałem niedawno o Iskierce, która zadaje mnóstwo pytań, łącznie z tym czy my przywieźliśmy ją do jej obecnego domu, czy rodzice odebrali ją z naszego? Czy miała ze sobą jakąś zabawkę? Gdzie przebywała wcześniej? Kim była ta rodzina?

Niestety puenta nie będzie zbyt optymistyczna.

Szkolenie było organizowane przez nasz Ośrodek Adopcyjny. Na kilkadziesiąt pogotowi rodzinnych z nim współpracujących, chęć uczestniczenia w warsztatach, wyraziły zaledwie cztery rodziny (jedną usprawiedliwiam, bo zajęła się naszymi dziećmi).

Pewnie wiele rodzin adopcyjnych, po przeczytaniu tego wpisu pomyśli: „o czym ten facet właściwie pisze?”. Inne ucieszą się, że nie musiały brać dzieci z naszego pogotowia (bo takie komentarze już wcześniej były).

Najbardziej współczuję rodzicom Sasetki i Marudy. Nie dość, że będą musieli przeczytać cały tekst (bo inaczej Majka go zreferuje), to jeszcze się do niego odnieść.

PS Chciałbym tylko dodać, że nie staram się nikogo do niczego zmusić, niczego nikomu narzucać. Mam tylko nadzieję, że będę mógł pomóc rodzicom w podjęciu ich decyzji.