--- Uwierz w ducha.

Kilka dni temu wydarzyło się coś, czego w żaden sposób nie potrafię racjonalnie wytłumaczyć. Było około północy, gdy nagle ze ściany spadł obrazek oraz słuchawka od domofonu. Obrazek był raczej solidnie zawieszony na haczyku, ale nawet gdyby był źle przytwierdzony (chociaż wisi już przynajmniej od dziesięciu lat) i miał strącić w locie słuchawkę, to musiałby raczej lecieć po orbicie, a nie w linii prostej. Mniej więcej godzinę później sama włączyła się grająca zabawka, która miała już wyczerpane baterie. Zbudziła i postawiła na nogi wszystkich dorosłych domowników, którzy wyszli ze swoich pokoi. Wprawdzie po chwili umilkła, jednak nie był to „łabędzi śpiew”, ale dźwięk wydawany z pełną mocą. Wprawdzie przez pół nocy szalała wówczas burza, to jednak trudno nam było jej przypisać sprawczą rolę.

W zasadzie nie wierzymy w opowieści, że osoby umierające przychodzą się pożegnać (chociaż ja mam trochę naturę sceptyczną – nie jestem w stanie niczego zanegować w 100%), to jednak w tym momencie trochę powiało grozą. Majka bała się zadzwonić do swojej mamy, ale stwierdziliśmy, że jeżeli faktycznie to ona, to i tak już jej nie pomożemy. Starałem się pocieszyć Majkę, że „babcia” nie znalazłaby do nas drogi (bo z orientacją w terenie nie było najlepiej), chociaż w stanie lotnym... kto to wie. Moi rodzice raczej nie wybraliby się na tamten świat w tym samym momencie (zwłaszcza w nocy), więc jedno z nich by zadzwoniło. Ale lęk był i noc nieco niespokojna.

Wszedłem więc pod kołdrę i zacząłem rozmyślać. Gdybym spał razem z Majką, to byłoby mi łatwiej. Niestety teraz ona spędza noce z Ploteczką. Świadomość tego, że być może po domu pałęta się jakiś duch, powodowała że czułem się trochę dziwnie.

Jednak szybko moje myśli zeszły na lęki dzieci. Przecież one odbierają świat zupełnie inaczej. Nie mają ani wiedzy, ani doświadczeń, które mam ja. Przypomniała mi się sytuacja sprzed kilku miesięcy, gdy czteroletnia Sasetka bała się pani chodzącej za oknem i stuków dochodzących zza jej łóżka. Uważam, że nie można dziecka w takim momencie wyśmiać, zawstydzić i kazać mu spać. Próbowałem sytuację jakoś wytłumaczyć. Mówiłem więc, że za oknem to albo widzi kota na parapecie, albo drzewa kołyszące się na wietrze. A to co stuka, to woda w kaloryferze. Zawsze dodawałem, że w razie czego, to jesteśmy za drzwiami.

Na szczęście skorzystała z tego koła ratunkowego tylko kilka razy. Dawniej, w sytuacji gdy budziła się w pustym (w sensie beze mnie) pokoju, kładła się pod drzwiami i zaczynała płakać. Teraz już wychodzi i krzyczy „wujek, wujek”. W nocy nie mam już wyjścia, proszę aby poszła do łóżeczka i chwilę na mnie poczekała. Czeka. Zastanawiam się jak długo dałaby radę – kilkanaście minut, daje.

W tej chwili miewa jakieś koszmary senne. Czasami krzyczy tak, że trzeba do niej podejść.

• Coś ci się śniło?
• Tak.
• Ale co?
• Nie wiem.

Częściej jednak krzyczy o różnych porach w nocy: „wujek, jesteś tutaj?”. Wystarczy, że odpowiem: „tak, jestem” i śpi dalej.

Z kolei Maruda, dopóki śpi, to jest wszystko dobrze. Jednak gdy tylko się obudzi, jest wielki wrzask. Tylko raz udało mi się go przekonać, aby się położył i dalej spał. Dzieje się to o bardzo różnych porach, czasami o drugiej w nocy, a czasami dopiero o siódmej nad ranem. Czy też ma jakieś koszmary senne?

Niestety biorę go w takich sytuacjach do swojego łóżka. Obawiam się jednak, że może to wzmagać lęk separacyjny, który w jego wieku (dwa i pół roku) jeszcze bucha pełną parą.

No i właśnie, czym jest lęk separacyjny? Odpowiedź niby prosta, jest to strach przed rozstaniem z mamą. Ale co może dziać się w głowie takiego dziecka?

Lęk separacyjny pojawia się około ósmego miesiąca i potrafi trwać nawet jeszcze kilka lat. Teoretycznie dziecko powinno zdobywać doświadczenie i w wieku dwóch lat, wiedzieć że skoro mama za każdym razem wracała, to w tym konkretnym przypadku też wróci. A jednak nie wszystkie dzieci kierują się takim schematem myślowym. Może to tak jak ze mną. To, że tym razem okazało się, iż to jednak nie był duch, wcale nie oznacza, że gdy następnym razem spadnie obrazek ze ściany, też nie będę miał takich samych wątpliwości. Być może gdyby codziennie spadały obrazki, to bym się do tego przyzwyczaił. A może bym stwierdził, że przecież nie tylko moi najbliżsi chcą się ze mną pożegnać w chwili śmierci? Może dzieci, które długo przeżywają lęk separacyjny, mają jeszcze większą wyobraźnię?

A jakie lęki mają jeszcze młodsze dzieci?

Smerfetka na przykład bała się Endy'ego – postaci z jednej z bajek. Lęk ten pozostał do samego końca, gdy miała już ponad dwa lata. Być może gdybyśmy nie przełączali w tym momencie kanału na inny, to by się z tą postacią oswoiła. Albo taki Hawranek, który niemal od urodzenia uwielbiał bawić się z naszą Furią, teraz boi się psów. Przejął lęk swojej mamy adopcyjnej. Prawdę mówiąc nie mam zdania, czy z tego rodzaju drobnymi lękami należy walczyć. Mama Hawranka, w którymś momencie stwierdziła, że jest gotowa się poświęcić i kupi chłopcu yorkę. Ponieważ zapytała nas o zdanie, to jej odradziliśmy. W końcu pies to pies – yorki też się będzie bała, a chłopiec to wyczuje.

Z kolei niemowlaki, które do nas przychodzą, najczęściej boją się głośnych dźwięków: krzyków, szczekania psa, pukania przedmiotami. Ale również odgłosów, wydawać by się mogło, bardzo miłych: szumu wiatru, śpiewu ptaków, lejącej się wody. Plotka początkowo nerwowo reagowała zwłaszcza na głos Marudy, który jest bardzo ekspresyjny. Ciekawe jest to, że mimo iż Maruda krzyczy bardzo głośno, to jednak wyższy głos Sasetki jest słyszany przez sąsiadów oddalonych o prawie kilometr, a Marudę słyszą najwyżej ci najbliżsi. Niezależnie od tego, Ploteczka oswoiła swoje lęki. W tej chwili potrafi spać, często w bardzo trudnych warunkach, w których ja dla przykładu, natychmiast bym się obudził (dlatego ostatnio miewam bezsenne noce). Być może zdobywa doświadczenia na zupełnie innym poziomie... jeszcze nie rozumowym.

No i na koniec pozostał Kapsel, jako przykład zupełnie odrębnej kategorii lęków. On nie boi się niczego, poza tym, że nie będzie mógł oglądać bajek.

Ja pamiętam ze swojego dzieciństwa, że strasznie bałem się zlodowacenia, że nasza Ziemia znowu pokryje się lodem (a byłem o dwa lata młodszy od Kapsla). Rodzice tłumaczyli mi, że jest to niemożliwe, bo musiałbym żyć tysiące lat. No to zacząłem się bać, że nie będę żył tak długo.

Jednak w przypadku Kapsla, spotkaliśmy się z kolejną koncepcją, że chłopiec może mieć zaburzenia określane mianem dysocjacji, będące konsekwencją wcześniejszych doświadczeń o charakterze traumatycznym. Kapsel miał wujka, który go krzywdził... i to bardzo. Dysocjacja jest zjawiskiem bardzo złożonym, więc może być tak, że chłopiec przestał odczuwać strach. Mógł również „wyłączyć” odczuwanie pewnych innych emocji.

W psychologii (dotyczącej tematu traumy) istnieje takie pojęcie jak „bodźce spustowe”, czyli podobne do tych, które występowały podczas traumatycznego zdarzenia. Dziecko (i nie tylko dziecko) potrafi się wówczas „wyłączyć” i na nowo przeżywać traumatyczne zdarzenie. I nie chodzi o to, że sobie je zaczyna przypominać, ale w swoim umyśle, rzeczywiście uczestniczy w tym, czego wcześniej doświadczyło. Są też bodźce, które wywołują złe wspomnienia, a te z kolei stają się bodźcami spustowymi.
Być może w przypadku chłopca nie istnieją bodźce spustowe, a może jeszcze ich nie odkryliśmy. Czymś takim może być na przykład dotyk - w jego przypadku "zły dotyk".

Kapsel wykazuje wiele cech dziecka, które doświadcza dysocjacji. Jednak nawet, jeżeli jest to prawda, to nie jest to jego jedyną bolączką.

Majka w drodze do przedszkola zadała mu pytanie:

• Kapsel, a chciałbyś u nas zostać na zawsze?
• Mógłbym zostać.
• A gdybyś miał pójść do innej rodziny, takiej jak nasza?
• Tak, mogę pójść?
• A może chciałbyś pójść do takiej szkoły, w której byłoby dużo dzieci i tam byś się uczył, tam byś jadł i spał?
• Lubię dzieci. Chyba fajnie by tam było?
• Ale wolisz wrócić do mamy?
• Tak, chciałbym pójść do mamy.
• Czyli gdziekolwiek pójdziesz, będzie ci dobrze?
• Tak ciociu.

Kapsel ma bardzo wyraźne zaburzenia więzi. Jednym z elementów jest też to, że lubi się przytulać czasami do zupełnie obcych osób. W obecnej sytuacji, w jakiś sposób go to chroni. Jednak co z nim będzie w dorosłym życiu?

Do tego jego niski poziom umysłowy, też raczej nie wynika z takich, czy innych dysfunkcji. Chłopiec nadal ma problemy z liczeniem, łączeniem w zbiory, rozwiązywaniem zadań dla czterolatka. Ciąg przyczynowo-skutkowy jest u niego bardzo pogmatwany. Niedawno jechał z Majką samochodem, stanęli na światłach, a on mówi: „to jest wujka samochód”. Majka się zdziwiła, bo ani nie ta marka, ani nie ten kolor. Okazało się, że chodziło o czerwone tylne światła. Nie dał się przekonać, że inne samochody mają takie same światła. Cały czas twierdził, że to był mój samochód.

Ostatnio pisałem, że w testach określających stopień upośledzenia, zabrakło mu kilku punktów do uzyskania niepełnosprawności umiarkowanej, co dawałoby mu szansę na rodzinę specjalistyczną. Pani psycholog z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, zdecydowała jednak, że będzie miał przeprowadzone bardziej szczegółowe testy.

Tak więc, w ciągu najbliższych dwóch tygodni będą tylko zabawy ruchowe i bajki (może w odwrotnej kolejności). Kapsel ma bardzo krótką pamięć, więc mamy nadzieję, że wiele zapomni i obleje egzamin.

Nigdy bym nie przypuszczał, że kiedyś będę się cieszył z niezdanego testu. Ale z drugiej strony, dla chłopca może będą to najpiękniejsze chwile z czasu, który pamięta.

Nie wiem dlaczego zrobiłem w tym temacie tak rozbudowaną dygresję. Może przyszło mi na myśl, że gdyby Majka zapytała Kapsla: „A chciałbyś zostać duchem?”, on zapewne odpowiedziałby: „Tak ciociu, mogę zostać duchem”.