--- 19 małych murzynków.

Był taki film oparty na powieści Agathy Christie – „Dziesięciu małych murzynków” i wyliczanka, która zaczynała się mniej więcej tak:

„Dziesięciu małych murzynków razem obiadowało,

wtem jeden się zakrztusił, dziewięciu pozostało”.

Ja mogę napisać o naszej rodzinie:

„Dziewiętnastu małych murzynków razem z nami mieszkało,

szesnastu poszło do mamy i troje pozostało.”

Wyszła z tego pewnego rodzaju fraszka, ale poeta ze mnie żaden, więc na stworzenie dłuższego wiersza nie będę się porywał.

Za to przy okazji faktu, że właśnie naszą rodzinę opuściła kolejna dwójka dzieci, troszkę spróbuję się zastanowić nad całym procesem adopcji, jaki musieli przejść nowi rodzice Smerfetki i Gacka.

Ostatni okres pobytu obu dzieci w naszej rodzinie jeszcze opiszę. Teraz chciałbym się skupić tylko na pewnych mechanizmach.

Zacznę może od samego końca, czyli etapu zapoznawania się dzieci ze swoimi rodzicami. Przede wszystkim chcę zwrócić uwagę (o czym już wielokrotnie pisałem), że powinien być to właśnie proces, a nie ostre cięcie (chociaż o takich modelach adopcji też słyszałem). Moim zdaniem powinno być to przeniesienie więzi, a nie zerwanie i nawiązanie nowych. Nawet jeżeli dziecko przebywa w jakiejś placówce (domu dziecka, czy domu pomocy społecznej), to najczęściej nawiązuje więzi bezpieczne, wybierając sobie jakiegoś opiekuna, którego preferuje. Również w takiej sytuacji, nie trzeba ich zrywać - można je przenieść.

Tuż przed odejściem wspomnianej dwójki maluchów, Majka była na konferencji poświęconej właśnie więziom, prowadzonej przez dr Szumiło. Osoba ta jest nie tylko autorytetem w zakresie FAS, chociaż z tym tematem jest najbardziej utożsamiana.

Majka, jak zwykle to bywa na tego rodzaju prelekcjach, nie omieszkała skorzystać z prywatnej audiencji u prowadzącej (już po wykładzie). Tym razem jej wątpliwości wzbudzały kontrowersje związane z faktem spędzania nocy w rodzinie adopcyjnej (na etapie spotykania się z dzieckiem przebywającym jeszcze w rodzinie zastępczej). Głównie chodziło o Smerfetkę, ponieważ w przypadku innych dzieci, nie mieliśmy takich wątpliwości (chociaż model taki wypracowaliśmy sobie dopiero po trzecim, albo czwartym dziecku przekazanym rodzinie adopcyjnej). Dziewczynka była jednak specyficznym przypadkiem. Przede wszystkim przebywała u nas bardzo długo jak na standardy pogotowia rodzinnego – ponad dwa lata. Chociaż może ważniejszą kwestią jest fakt, że była z nami od urodzenia. Nie miała więc żadnych wcześniejszych doświadczeń, które mogły w jakiś sposób zaburzyć jej osobowość. Więzi między nami były bardzo silne. Obawialiśmy się, że przebywanie w domu rodziców adopcyjnych na etapie zaznajamiania się z nimi, może spowodować, że w momencie gdy dziecko odejdzie na stałe, nadal będzie czekało na powrót do naszej rodziny.

W przypadku Smerfetki, tylko ja stałem na stanowisku, że powinna ona wyjeżdżać do przyszłych rodziców adopcyjnych, również na noc (innego zdania była Majka, rodzice adopcyjni i psycholog). Generalnie z dość dużym dystansem podchodzę do rozmaitych opinii psychologów (gdy sytuacja nie jest jednoznaczna). Jednak tym razem bardzo się cieszę, że intuicja mnie nie zawiodła, a przynajmniej, że moja teoria została potwierdzona przez nie byle jaki autorytet. Powiem nawet więcej, Majka dowiedziała się czegoś, co zaskoczyło wszystkich (również mnie – a może przede wszystkim mnie). Żeby dokończyć proces przeniesienia więzi, powinniśmy spotkać się z dzieckiem w stosunkowo krótkim czasie od momentu odejścia do nowej rodziny (i jeżeli jest taka możliwość i obopólna zgoda, to również w późniejszym okresie). Dziecko w takim przypadku nie będzie miało poczucia straty, nie poczuje się odrzucone. Będzie widziało, że my nadal istniejemy, tylko nie jesteśmy już najważniejsi. Mnie ta teoria przekonuje i sądzę, że w przypadku kolejnych dzieci, będziemy starać się jej trzymać. Nie wiadomo tylko jak na to będą zapatrywać się kolejni rodzice. Mają pełne prawo powiedzieć do nas: "sorry, ale chcemy o was zapomnieć".

Tym razem, rodzice Gacka już zapowiedzieli odwiedziny za tydzień (zresztą jego mama też była na tym szkoleniu, więc trochę się nasłuchała). Rodzice Smerfetki pominęli to milczeniem, więc sądziliśmy, że pewnie pierwsza wizyta będzie za kilka miesięcy (dokładniej – na początku przyszłego roku). Nie mieliśmy absolutnie żadnych pretensji, bo w końcu taką wersję ustaliliśmy wcześniej. Zresztą sam mam wątpliwości, czy powinno nastąpić szybkie spotkanie z dziewczynką. W jakiś sposób jednak traktuję Smerfetkę jako wyjątek potwierdzający regułę.

Jednak dzisiaj zadzwoniła Sensei (mama Smerfetki). Opowiedziała co u nich słychać, jak funkcjonuje dziewczynka i … zasugerowała, że może jednak byśmy się spotkali w najbliższym czasie. Majka wymiękła (chociaż gdybym to ja rozmawiał przez telefon, to pewnie miałbym podobne odczucia). Cały czas mamy nie najlepsze wspomnienia związane ze spotkaniem Majki z Chapickiem (po miesiącu od odejścia chłopca z naszej rodziny). Chociaż to była adopcja zagraniczna i siłą rzeczy odbyły się tylko trzy spotkania w ramach poznania nowych rodziców (można więc przypuszczać, że proces przenoszenia więzi jeszcze się nawet nie rozpoczął). Wracając do Smerfetki, dziewczyny ustaliły w końcu, że pierwsze odwiedziny będą we wrześniu.

Jak długi jest okres zapoznawania się z dzieckiem przez rodziców adopcyjnych?

Wygląda to bardzo różnie. Wiele zależy od dziecka i jego przyszłych rodziców. Może nie tyle od woli tych rodziców, co możliwości (jak choćby w przypadku wspomnianego Chapicka).

Lassie i Barry, to rodzice Gacka. Przyjeżdżali do chłopca równy miesiąc, dzień w dzień. Do tego często zabierali go do siebie rano i odwozili wieczorem. W ostatnim czasie chłopak spędzał w ich domu weekendy, poznał nową rodzinę, zaprzyjaźnił się z psami. Odchodząc był już bardziej ich, niż nasz. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy było to, że rodzice wsiadając w samochód, po 20 minutach byli u nas.

Z kolei Sensei i Kano (czyli rodzice Smerfetki) niestety mieszkają w dość znacznej odległości od naszego domu. Na dobrą sprawę, przejazd w obie strony zabierał im więcej czasu, niż sam pobyt z dziewczynką. Chociaż, gdy sobie podliczyliśmy (bo Majka wszystko skrzętnie notuje), to kilkanaście spotkań było. Smerfetka bardzo lubiła towarzystwo swoich rodziców. W dniu rozstania zwyczajnie powiedziała do nas z uśmiechem „czeeeść”. Jak do tej pory wszystko jest dobrze. Wydaje mi się, że w tej chwili bardziej brakuje jej towarzystwa Gacka, bo z relacji rodziców wynika, iż zachowuje się dokładnie tak samo jak w dniach (a właściwie o porankach), które on spędzał w rodzinie Lassie i Barry'ego.

Gdy byli razem, to po przebudzeniu zamieniali sypialnię w pokój, przez który przeszła trąba powietrzna. Gdy była sama, to brała jakąś książeczkę, przychodziła do mnie do łóżka, przytulała się. Nie mogę powiedzieć, że była smutna … ale była jakaś wyciszona, inna. Ciekawy jestem jak zachowuje się Gacek, nie widząc po przebudzeniu Smerfetki. Podejrzewam, że w jakiś sposób podobnie, bo nie słyszałem opowieści, że wchodzi do szafy, szuflady czy pod tapczan, że ściąga obrazki ze ściany, że … W zasadzie to nie powinienem tego opisywać, bo może się okazać, że nie nadaję się na ojca zastępczego..., ale jednak napiszę. W kooperacji ze Smerfetką potrafili ściągnąć przytwierdzone do szafy lustro (które wydawało się być solidnie zamocowane). Na szczęście okazało się nietłukące. Udało też im się wysadzić w powietrze grzejnik, którym w okresie zimowym dogrzewaliśmy w nocy nasz pokój. Nie mam pojęcia co zrobili, ale nagle usłyszałem „pssssyt” i cała zawartość oleju wyciekła na podłogę. O ile zdjęcie lustra wyraźnie sprawiło im przyjemność, o tyle historia z grzejnikiem wyraźnie ich przestraszyła, ponieważ w ciągu kilku sekund byli już przy mnie.

Cieszymy się, że rodzice Gacka i Smerfetki chcą utrzymywać z sobą kontakty – zwłaszcza dlatego, że była to ich inicjatywa. Dzieci są niemal w tym samym wieku i przez rok stanowiły dla siebie rodzeństwo. Czasami się kochali, czasami się pobili. Czy ta przyjaźń ma szansę przetrwać? Miło by było.

Wrócę jednak do wykładu dr Szumiło. Jednym z zagadnień były tak zwane „zwrotki”, czyli dzieci, które „nie sprawdziły się” w charakterze dziecka adopcyjnego, bądź zastępczego i zostały zwrócone tam skąd zostały zabrane, czyli do systemu pieczy zastępczej. Jako ciekawy przykład, została przedstawiona historia dziewczynki, którą adoptowali rodzice… wydawać by się mogło, że z zasadami. Albo może bardziej, z nietypowymi zasadami. Było to małżeństwo żyjące "na poziomie", posiadające wysoki status społeczny, dbające o zdrowie, mające szereg zainteresowań.

Jednak problemem było to, że nie chcieli podążać za dzieckiem, ale wtłoczyć je w założone sobie wcześniej schematy. Hodowali fretki. Nie na skórki, ale jako zwierzęta domowe. Mieli dwie fretki, które o godzinie dwudziestej wyjmowali z klatek, następowała toaleta, czesanie, głaskanie, karmienie. W tym czasie, dziecko które adoptowali było przyzwyczajone do czytania bajek. Okazało się, że ten konflikt interesów tak ewoluował, że wszystko zakończyło się rezygnacją z adopcji. Prawdopodobnie, gdyby dziewczynka urodziła się w ich rodzinie, to miałaby swoją fretkę i zamiast bajek cieszyłaby się z tego, że może ją głaskać.

Trochę okrężną drogą, ale w końcu dochodzę do sedna sprawy.

Jak działa w naszym kraju system adopcji?

W zasadzie, każdy ośrodek adopcyjny rządzi się swoimi prawami.

- Jeden opiera się na autorskim programie szkoleń, inny korzysta z pewnych metod zapożyczonych – w pewnym sensie uniwersalnych i sprawdzonych (choćby „Pride”).

- Jeden ośrodek w procesie adopcji dobiera rodziców do danego dziecka (poszukując takich rodziców, którzy najlepiej zaspokoją jego potrzeby), inny proponuje każde dziecko wszystkim rodzicom według kolejności na liście (jedynym kryterium jest wiek i płeć).

- Jeden ośrodek rozgrzebuje rany i sugeruje inne rozwiązania (choć przecież wiadomo, że nikt nie chce adoptować dziecka bo ma taki kaprys), drugi ogranicza się do podstawowego wywiadu.

- Jeden przychodzi z wizytą domową zwyczajnie porozmawiać, inny zagląda do lodówki.

- Jeden proponuje rodzicom adopcyjnym również noworodki (o które cały czas może upomnieć się mama biologiczna), inny bierze pod uwagę tylko dzieci wolne prawnie.

Pewna różnorodność postępowania nie jest w mojej ocenie czymś złym. Jednak będąc rodzicem adopcyjnym bardziej domagałbym się jawności i otwartości ze strony ośrodków adopcyjnych. Gdybym był lekarzem pragnącym dziecka zdrowego, to być może wybrałbym ośrodek proponujący dzieci według listy kolejkowej. Przebywając w ośrodku, w którym byłbym dobierany do dziecka, to mógłbym czekać wiele lat – bo przecież szkoda „zmarnować” takiego rodzica dla zupełnie zdrowego dziecka. Z kolei gdybym był rodzicem po traumach związanych z poronieniami, to pewnie nie chciałbym zgłosić się do ośrodka, który wcześniej zaproponowałby mi kilkoro dzieci upośledzonych (mimo, że byłbym gotowy tylko na adopcję dziecka zdrowego).

Zarówno Smerfetka, jak i Gacek, nie byli pierwszymi dziećmi proponowanymi ich aktualnym rodzicom adopcyjnym. W tym ośrodku obowiązuje "lista". Założeniem takiego postępowania jest danie każdemu dziecku maksymalnych szans na adopcję. Niby dzieci są najważniejsze, jednak czasami mam wątpliwości, czy to ich hipotetyczne szczęście, powinno być realizowane kosztem (wielokrotnie ciężko poranionych emocjonalnie) dorosłych. Działanie na emocjach, często daje zupełnie niezamierzone efekty.

Wydaje mi się, że rodzice zgłaszający się do ośrodków adopcyjnych, zazwyczaj nie mają pojęcia o istnieniu pewnego rodzaju „polityki” tychże instytucji.

A czy mają pojęcie o tym jakie mają prawa? Czy w ogóle mają jakieś prawa?

W tym momencie pozwolę sobie zacytować wypowiedź bloo z forum „Nasz Bocian”.

Gdybym swoimi słowami chciał przekazać dokładnie takie same treści, to z pewnością tak dobrze bym tego nie ujął.

„z procedurą adopcyjną problem jest taki, że kiedy się już szczęsliwie zakończy i dziecko jest w domu, to zapomina się o wszystkich wybojach. Personel ośrodka, który wcześniej odbieraliśmy różnie, teraz staje się "aniołem, który odnalazł nasze dzieciątko". I tu możliwości krytyki wygasają, bo włączają się wdzięczność i lojalność wobec oa, co też powoduje, że następni kandydaci na rodziców adopcyjnych będą musieli przechodzić tę drogę samotnie, aż sami adoptują i wtedy im też włączy się wdzięczność etc., a potem schemat powtórzy się dla kolejnych kandydatów.

Ci, którzy nie adoptują, bo nie dostaną kwalifikacji albo w ogóle nie dostaną się na kurs, w końcu opuszczą forum, więc ich głos przestanie się liczyć, zawsze zresztą jest marginalny.
Tym samym utrwala się jedynie pozytywna opowieść o procedurze adopcyjnej, a ci, którym się nie udało, no cóż, są sobie winni.
Ja nie jestem rodzicem adopcyjnym, ale przyglądam się adopcji od wielu lat i często zastanawiam się, czy coś się zmieni? Czy dojdzie kiedykolwiek do jakiegoś ruchu rodziców adopcyjnych na rzecz zmiany sytuacji? Chyba nie, bo komu ma na tym zależeć, skoro są jedynie zwycięzcy (a ci siedzą cicho i zapominają to, co złe) i przegrani (a ci zaraz po porażce adopcyjnej wypadają z gry i przestają się udzielać)?
Nimrod ma rację co do zupełnej nieprzejrzystości opiniowania w ośrodkach; wystarczy poczytać forum eksperckie, aby dowiedzieć się, że w Polsce dyskwalifikacja adopcyjna jest nieodwołalna, bo nie ma nawet instytucji, urzędu, komisji, czegokolwiek, do których skresleni kandydaci mogliby się odwołać i zażądać ponownego zbadania własnej sprawy.
Opinie psychologiczne o kandydatach są... niejawne. Ludzie wypełniają testy, rozmawiają z psychologiem, a nie mają nawet prawa do kopii własnej dokumentacji psychologicznej.
W ośrodku katolickim wystarczy nie być katolikiem czy nie donieść zaświadczenia od proboszcza i do kursu nie przystąpisz (choć ustawa mówi jasno, ze wyznanie w ogóle nie ma znaczenia przy procedurze kwalifikacyjnej).
Miesiąc temu moja znajoma usiłując umówić się na spotkanie w jednym z oa usłyszała, że jest to niemożliwe, bo ma 4 lata stażu, a ośrodek życzy sobie 5 lat stażu (ponownie - ustawa nie precyzuje długości stażu, jest to kolejne tworzenie państwa w państwie przez ośrodki adopcyjne).

I tak dalej, i w ten deseń, a o tych wszystkich sprawach się milczy, bo przecież jak się raz fiknie i wierzgnie, to pod znakiem zapytania postawi się swój własny proces adopcyjny, więc nikt nie chce tego robić (co rozumiem w pełni).

Z in vitro różnica jest taka, że in vitro jest leczeniem płatnym. Jest usługą. Nie podoba się w jednym ośrodku? Idzie się do drugiego. Można trafić na najbardziej chamskiego lekarza w Rzeszowie, ale to nie wpływa na to, że miesiąc potem można się zapisać do innego super lekarza w Krakowie i zacząć leczenie od nowa, bez żadnych ogonów, bez żadnych zamkniętych furtek. Jak jest po bandzie to jest rzecznik praw pacjenta, komisja etyki lekarskiej, sąd czy choćby portal znanylekarz. Jest tez prawo konsumenckie, wadliwie napisane umowy o leczenie mogą trafić do UOKiKu i kończy się ułańska fantazja.
Giełda pacjencka funkcjonuje, kliniki dostosowały się do rynku i wiedzą, że rynek będzie weryfikowac ich zyski - partacze, ale też chamscy lekarze się długo nie utrzymają.
Z adopcją to tak nie działa - papiery idą za ludźmi, więc każdy się dwa razy dobrze zastanowi nad tym, czy chce być niepokorny (czytaj: zawalczyć o siebie czy po prostu zadać niewygodne pytanie) i narobić sobie potencjalnie w papiery, czy nabrac wody w usta i przecierpieć w imię przyszłego celu, dziecka. A w każdym momencie tego procesu można dostać czerwoną kartkę bez prawa odwołania się, bo tu nie ma prawa ani przepisów, które stanęłyby po stronie kandydatów.

Moja obserwacja jest taka, że pacjenci są o wiele bardziej krytyczni wobec klinik niż kandydaci wobec ośrodków, i powodem nie jest to, że pacjenci mają więcej powodów do krytyki, a kandydaci mniej.
Stawki tej gry są inne, proces adopcyjny jest matnią zależności i dyscypliny.

Jasne, że są fajne i przyjazne ośrodki adopcyjne. Nie mówię, że nie ma. Ale całość tego systemu jest co najmniej zastanawiająca i marzę o tym, aby ktoś wreszcie skontrolował polski system adopcyjny od podszewki, zwracając uwagę również na prawa kandydatów, a nie tylko na ich obowiązki.”

Ciąg dalszy dyskusji jest tutaj.