--- Uczucia rodziców zastępczych

Kilka tygodni temu, pod jednym z postów pojawił się komentarz dotyczący zarówno naszych uczuć i doznań towarzyszących głównie rozstaniom z dziećmi (dla których jesteśmy rodzicami zastępczymi), jak również tego, w jaki sposób radzimy sobie z nimi na co dzień (również biorąc pod uwagę aspekt emocjonalny). Pytanie wyszło też trochę poza ramy mojej wiedzy, ponieważ dotyczyło uczuć innych rodzin zastępczych. Domyślam się, że chodziło o rodziny (czasami zastępcze, czasami adopcyjne), do których trafiają dzieci z naszego pogotowia rodzinnego. Tutaj mogę mówić tylko o moich ewentualnych odczuciach, a te niejako z definicji są subiektywne.

Zanim przejdę do rozważań na temat naszych uczuć, zacytuję ten fragment komentarza:

„Zastanawiasz się co czują rodzice, którym odebrano ich dzieci.

A mnie nurtuje pytanie, co wy czujecie, gdy dzieci od was odchodzą?Jak się na to przygotowujecie i jakie są różnice w wychowywaniu i opiekowaniu się dziećmi zastępczymi i własnymi? A może wiesz jak do tego podchodzą inne rodziny zastępcze, w których dzieci przebywają latami?
GALL”

Zacznę może od sytuacji, w której dowiadujemy się, że w krótkim czasie pojawi się w naszej rodzinie nowy jej członek.

Majka jest zawsze bardzo podekscytowana, zaczyna rozważać rozmaite scenariusze. Próbuje się przygotować na wizytę dzieci poprzez robienie porządków, pranie. Przemeblowuje w głowie cały dom, próbując znaleźć najlepszy wariant – głównie w kwestii, kto z kim w jakim pokoju będzie spał. Ja staram się do tego podchodzić dużo spokojniej, żeby nie powiedzieć, że bagatelizuję problem. Jak maluch stanie w progu, to będę myślał. Już wielokrotnie zdarzały nam się sytuacje, że mieliśmy przyjąć jakieś dziecko i nic z tego nie wyszło (bo albo poszło do innej rodziny zastępczej, albo sąd zdecydował o pozostaniu w rodzinie biologicznej, albo z powodu bardzo silnego upośledzenia, zostało od razu umieszczone w placówce – niestety również tak bywa, albo wybrano opcję, żeby nie rozdzielać kilkoro rodzeństwa i rozsądniejszym rozwiązaniem było umieszczenie wszystkich w domu dziecka … możliwości jest mnóstwo, a pozytywną rzeczą w mojej ocenie jest to, że nie ma schematów, każde umieszczenie dziecka w opiece zastępczej jest rozpatrywane indywidualnie).

Właśnie spodziewamy się w najbliższych dniach nowych lokatorów. Majka już od kilku dni każe mi skręcać łóżeczka. Udaję, że jestem bardzo zajęty i przeciągam tą pracę do czasu, aż będę miał decyzję sądu. Bo jak już je skręcę, a dzieci nie przyjdą, to znowu będę musiał je rozkręcać.

Trochę to nasze bycie pogotowiem rodzinnym przypomina oczekiwanie na narodziny własnego dziecka (tylko czasowo jest krócej – „nasza ciąża” czasami trwa tylko kilka godzin).

Dzieci, które zostają umieszczane w naszej rodzinie, najczęściej odbieramy sami. Prawdę mówiąc, tylko w przypadku dwóch dziewczynek, zostały nam one przywiezione przez policję.

Zdarza się, że odbieram dzieci razem z żoną (zwłaszcza, gdy nie zabieramy ich ze szpitala). Już w samochodzie widzę, że nawiązuje się między nimi (Majką i dzieckiem) jakaś nić porozumienia. Przynajmniej Maja jest oczarowana każdym maluszkiem. Co to jest? Instynkt macierzyński?

Tak myślałem do niedawna, kiedy to dowiedziałem się, że coś takiego jak instynkt macierzyński nie istnieje. Istnieje tylko instynkt opiekuńczy, chociaż uważałem, że on dotyczy głównie mnie. Rzadko kiedy biorę coś na wiarę, bez chociażby pobieżnej weryfikacji. Jednak sprawdziłem … instynkt macierzyński faktycznie nie istnieje. Przy okazji dowiedziałem się, że nie istnieje też instynkt samozachowawczy. Tutaj to może nawet bym się zgodził, ponieważ jestem tego najlepszym przykładem. Czasami sam się zastanawiam, jak to możliwe, że dałem się namówić na zostanie pogotowiem rodzinnym, a co najciekawsze, że nawet mnie to „kręci”.

Ale wracając do instynktu macierzyńskiego. Skoro go nie ma, to znaczy, że emocje, które rządzą zachowaniem Majki, nie zostały jeszcze odkryte. Ja jednak do wszystkiego podchodzę ze stoickim spokojem. Naukowcy mają to do siebie, że dzisiaj ogłaszają, że coś jest, jutro że nie ma, pojutrze że znowu jest. Cieszę się, że moja żona ma taki charakter, iż kocha wszystkie dzieci (niezależnie od tego jakie instynkty nią targają).

Jednak rozpatrując sprawę zupełnie poważnie, to daleki jestem od stwierdzenia, że miłość jest lekarstwem, które uleczy każde dziecko znajdujące się w rodzinie zastępczej albo adopcyjnej. Wkraczam tutaj trochę w rozważania dotyczące tematów, które znam z relacji innych osób. Czasami bywa, że nowi rodzice nie potrafią pokochać dziecka z pewnymi dysfunkcjami. Z pozoru są fantastyczni, dają z siebie wszystko co mogą. Jednak gdzieś występuje jakaś bariera, która może być doskonale wyczuwana przez dziecko. I to wcale nie zmienia faktu, że rodzice ci, są rewelacyjni … ale nie dla tego konkretnego dziecka. Podobno zdarzają się przypadki, że ośrodki adopcyjne nie przekazują rodzicom adopcyjnym od razu pełnej wiedzy na temat stanu zdrowia dziecka, licząc na to, że jak zobaczą to dziecko, to nastąpi miłość od pierwszego wejrzenia. Gdy stykam się z takimi relacjami, to myślę sobie: „jak tak można”. Jednak jak sam zastanowię się nad sobą, to też muszę trochę uderzyć się w piersi. Wielokrotnie opisywałem już postać Chapicka, który ma podejrzenie zespołu FAS. Świadomie nie zdiagnozowaliśmy chłopca pod tym kątem, uznając że niewiele trzeba, aby zostało stwierdzone: „tak ma FAS”. Na dobrą sprawę w jego przypadku wystarczyłoby, że wiadomo, iż mama piła w ciąży, chłopiec ma niską masę i jest lekko opóźniony w stosunku do rówieśników. Diagnoza FAS ma za zadanie uświadomienie problemu, uzmysłowienie sobie tego, że dziecko potrzebuje pomocy i nie można mieć w stosunku do niego jakichś nierealnych oczekiwań. Nie określa jednak jakie dziecko ma zaburzenia, do jakich specjalistów należy się udać, a tym bardziej nawet w ogólnym zarysie nie wypowiada się na temat przyszłości. Prawda jest taka, że nie każde dziecko z FAS jest upośledzone umysłowo, nie każde musi postępować w swoim życiu nieodpowiedzialnie, czy nawet zejść na „złą drogę”. Również stopień opóźnienia rozwojowego może być bardzo różny.

Jednak „łatka FAS” zamyka w większości przypadków przed takim dzieckiem drogę do adopcji (przynajmniej w kraju). My zrobiliśmy chłopcu liczne badania, wskazując zarówno jego dobre strony, jak też sfery wymagające interwencji specjalistów. Nie nazwaliśmy tylko tego po imieniu, cały czas posługując się terminem: „podejrzenie zespołu FAS”.

Czy mam z tym problem? Pewnie biorąc pod uwagę fakt, że poświęciłem tej kwestii sporo zdań, to chyba mam. Jednak absolutnie nie żałuję decyzji, którą podjęliśmy. Chłopiec znalazł kochających rodziców (w pełni świadomych wszelkich zaburzeń) a jego stan psychofizyczny daje nadzieję, że będzie zupełnie normalnym człowiekiem. I pomyśleć, że były już przymiarki do tego, aby szukać dla niego miejsca w domu pomocy społecznej.

Oczywiście nie zmienia to faktu, że ośrodki adopcyjne powinny „na dzień dobry” przekazywać wszelką dostępną wiedzę na temat dziecka. A z kolei przyszli rodzice adopcyjni może powinni być bardziej asertywni. Wiem, że łatwo oceniać, ale może lepiej czasami powiedzieć, że to dziecko nie jest dla mnie (nawet po kilku spotkaniach z nim), niż brnąć wbrew sobie w twierdzeniu, że wystarczy tylko miłość i trochę czasu.

No tak, ale jak to się ma do tematu uczuć, którymi darzymy dzieci będące w naszej rodzinie zastępczej?

Przykład Chapicka pokazuje, że nasze działanie zmierza do znalezienia dla naszych dzieci jak najlepszych rodzin. Czy to nie jest miłość?

Przecież każda mama (a przynajmniej tata) pragnie, aby dziecko znalazło fajną żonę (lub męża) i założyło szczęśliwą rodzinę. My, jako rodzina zastępcza, różnimy się od przeciętnej rodziny tym, że nasze dzieci znajdują swoją nową rodzinę w o wiele krótszym czasie. Nie zmienia to jednak intensywności uczuć, którymi w tym czasie się darzymy.

Rozstania są oczywiście trudne, jednak świadomość tego, co czeka te dzieci dalej, sprawia że nie ponosimy większego uszczerbku na naszym zdrowiu psychicznym. W końcu taki jest nasz cel, a dzieci dużo wcześniej są zaznajamiane z nowymi rodzicami. Tak więc z ich strony też nie dochodzi do jakichś dramatów, czy też urazów psychicznych. W przypadku Chapicka mieliśmy pewien problem, ponieważ wizyt rodziców adopcyjnych nie było zbyt wiele. W końcu mieszkając we Włoszech, trudno wpadać do nas często w odwiedziny. Jednak tutaj staraliśmy się zastosować nieco inną metodę, która jak nam się wydaje, przyniesie odpowiedni skutek. Cały proces opiszę w ostatniej części historii Chapicka, co nastąpi już niedługo.

Reasumując cały mój wywód dotyczący naszych uczuć i przywiązania do naszych dzieci zastępczych, mogę powiedzieć krótko, że w tej materii nie różnicujemy ich w porównaniu z naszymi dziećmi biologicznymi. Pewnie, że jedne dzieci darzy się większym uczuciem, a inne mniejszym. Nie wykluczam też sytuacji, że pojawi się kiedyś w naszej rodzinie dziecko, które będzie trudno pokochać. Znamienne jest też to, że różni członkowie naszej rodziny w różny sposób postrzegają nasze dzieci zastępcze. Mnie na przykład kiedyś ujął za serce chłopiec, który był z nami tylko niecałe trzy miesiące (myślę o Filemonie), chociaż nie zrobił większego wrażenia ani na Majce, ani na naszych córkach. Z kolei Smerfetkę (ulubienicę Majki), akurat ja nie darzę tak wielką sympatią (jak choćby Filemona) – być może dlatego, że potrafi używać bardzo wysokich dźwięków, czym lubi się chwalić również w środku nocy.

W przypadku rodzin zastępczych, a zwłaszcza tych o charakterze pogotowia rodzinnego, ważna jest świadomość tymczasowości. Nie wyklucza to w żaden sposób zaangażowania emocjonalnego, chociaż nie wszystkie osoby mogą to zrozumieć. Nawet w czasie naszego szkolenia dla rodziców zastępczych, Majka starała się wytłumaczyć innym jego uczestnikom, co czujemy, jak próbujemy połączyć ogień i wodę (czyli uczucia i rozstania). Wydaje mi się, że dla wielu osób jest to niewykonalne... Od czego to zależy? Od osobowości? Może... A może od ustalenia pewnych reguł na samym początku i konsekwentnym dążeniu do celu bycia rodzicem zastępczym, czyli przekazaniu dziecka do adopcji lub powrocie do rodziny biologicznej. Dla niektórych rodzin zastępczych, ta teoria staje się nie do przyjęcia w momencie gdy dochodzi do przekazania dziecka innej rodzinie. Nie ma problemu, gdy tacy rodzice, sami decydują się zaadoptować dziecko, gorzej gdy zaczyna się „walczyć z wiatrakami”, próbując zmobilizować kogo tylko się da, aby udowodnić, że najlepszym rozwiązaniem dla dziecka jest dalsze pozostanie w ich rodzinie zastępczej.

Nas, przed rozstaniem z dziećmi, bardziej martwi fakt, że mogą kiedyś pojawić się nowi rodzice, którzy w naszej ocenie nie będą stanowić z dzieckiem zgranego zespołu. Niby nie będziemy mieli im nic do zarzucenia, ale będzie widać, że między nimi a dzieckiem coś nie „iskrzy”. Jak do tej pory, takiego przypadku nie mieliśmy. Wszyscy dotychczasowi rodzice, do których odchodziły nasze dzieci są wspaniali. Co jakiś czas przesyłają nam jakieś zdjęcie, a nawet się spotykamy. Bardzo nas to cieszy, chociaż najważniejsza jest świadomość, że dzieci są szczęśliwe.

My jako rodzice jesteśmy spełnieni (w końcu mamy trzy własne córki). Być może w tym tkwi klucz do sukcesu - nie chcemy dzieci dla siebie.

Osobiście, bycie pogotowiem rodzinnym traktuję, jako pewnego rodzaju przygodę, która z jednej strony daje mi zadowolenie i satysfakcję, jednak z drugiej uświadamia mi, że niektórych takie podejście do sprawy może w pewien sposób irytować. Być może rodzicielstwo zastępcze należałoby traktować jako pewnego rodzaju misję. Wielu uważa, że jest to ogromne poświęcenie. Pewnie coś w tym jest, w końcu poświęciłem spędzanie nocy w sypialni z Majką, na rzecz spania w pokoju z maluchami (jednej osobie trudno byłoby ogarnąć nocne życie dzieci w różnym wieku). Pewnie, że czasami nie jest łatwo, jednak tak czy inaczej najważniejsze jest realizowanie własnych marzeń, przekładających się na poczucie szczęścia. W naszym przypadku marzenia są Majki, za to szczęście obopólne.

Skoro już w pewien sposób odniosłem się do własnych uczuć, jak też uczuć innych rodziców zastępczych, to spróbuję też napisać coś o uczuciach rodziców, którym te dzieci są zabierane.

Nie ulega wątpliwości, że nie ma bezpodstawnych umieszczeń dzieci w rodzinach zastępczych. Oczywiście nie śmiem twierdzić, że taki precedens nigdy i nigdzie nie miał miejsca, jednak traktowałbym go w kategorii wyjątku potwierdzającego regułę. Odbieranie dzieci „z biedy”, też można włożyć między bajki (zwłaszcza w kontekście nowej ustawy, nazywającej rzeczy po imieniu).

Nie uprawnia to jednak do twierdzenia, że rodzice tych dzieci są nieczuli. Myślę, że są miotani sprzecznymi emocjami. Wrócę może do przytoczonego na początku tego artykułu, instynktu opiekuńczego. Jest to coś, co powoduje, że rodzice, którym odebrano dzieci, czują pewien dyskomfort. Uważają, że powinni opiekować się własnymi dziećmi (i wielokrotnie na swój sposób je kochają), ale czują jakąś niemoc, aby uporządkować swoje życie. W większości przypadków przyczyną jest brak wsparcia ze strony najbliższych. Pamiętam jak wiele lat temu schodziłem w górach do schroniska, brnąc po pas w śniegu. Wówczas też czułem niemoc. Jednak ja widziałem cel. Rodzice naszych dzieci często tego celu nie widzą. Walczą o swoje dzieci, bo uważają, że tak trzeba, ale nie mają żadnego planu działania, ani wizji tego, co by zrobili gdyby jednak dzieci do nich wróciły. Gdy sąd odbierze im prawa rodzicielskie, czują ulgę. Ja ich za to nie potępiam. Być może z tymi rodzinami powinien pracować psycholog, który wskaże również alternatywę w postaci zrzeczenia się praw rodzicielskich. Obawiam się jednak, że w myśl zasady, że priorytetem jest powrót dziecka do rodziny biologicznej, takie rozmowy z psychologiem mogłyby zostać odebrane jako nakłanianie „do złego”.

Jeżeli ktoś chciałby prześledzić dyskusję w bardzo zbliżonym temacie (a być może nawet wziąć w niej udział), to zapraszam na poniższą stronę:

http://www.nasz-bocian.pl/phpbbforum/viewtopic.php?f=39&t=93095

Zdecydowałem też, że będę nadawał konkretne tytuły poszczególnym postom (a nie jak dotychczas „opinie, pytania, odpowiedzi”), ponieważ sam się gubię w tym co już kiedyś napisałem. Jeżeli więc jakiś wątek z tego artykułu już kiedyś poruszałem, to bardzo przepraszam.