--- Krzywdzenie emocjonalne.

Trochę sobie ponarzekam na rodziców biologicznych... ale nie tylko.

Chyba jednak się starzeję, bo zamiast cieszyć się sielanką, która ostatnio zapanowała w naszej rodzinie zastępczej, to znowu wyszukuję sobie trudne tematy.

Sasetka i Maruda w oczekiwaniu na spotkanie z mamą.

Jeszcze kilkanaście dni temu, nasze dzieci zastępcze spędzały wakacje w innych rodzinach. Romulus z Remusem przebywali w rodzinie zastępczej niezawodowej, którą tak naprawdę niezbyt dobrze znali. Zresztą muszę przyznać, że my również. Udało nam się spotkać wcześniej tylko dwa razy. Wprawdzie odniosłem wrażenie, że mama wakacyjna była dla chłopców miłością od pierwszego wejrzenia, to jednak życie mnie nauczyło, że ważniejsze jest to drugie, trzecie, czwarte wrażenie – czyli codzienność.

I być może właśnie dlatego, bardziej spokojny byłem o Ploteczkę i Kapsla, niż o bliźniaki.

Chłopcy na wakacjach nie sprawiali większych problemów. My, co kilka dni, dostawaliśmy jakieś ich zdjęcie i krótki opis aktualnej sytuacji. Teoretycznie, będąc na urlopie powinniśmy odpoczywać od pracy. W przypadku Majki, tą pracą jest opieka nad dziećmi.

Chociaż źle napisałem. To nie jest tylko opieka, to przede wszystkim bycie z sobą, wspólne przeżywanie każdego dnia, poznawanie siebie, uczenie się świata. Dlatego takie informacje były dla nas bardzo ważne, zwłaszcza że byliśmy daleko.

Urlop jednak dobiegł końca i nastąpił dzień, w którym chłopcy mieli wrócić do naszej rodziny. Niby nic niezwykłego. Dzień, który przeżywaliśmy już wielokrotnie. Tym razem był on jednak wyjątkowy. Okazało się, że bliźniacy nie chcieli opuścić rodziców wakacyjnych. W ciągu miesiąca tak bardzo się do nich przywiązali, że rozstanie wyglądało tak, jak kiedyś wyobrażałem sobie odbieranie dzieci rodzicom biologicznym – płacz, tulenie się, niemal odrywanie na siłę.

Zresztą była to też relacja zwrotna. Zarówno rodzice oraz ich dzieci, również zakochali się w chłopakach. Rozstanie było więc trudne i długotrwałe. Jeszcze do wieczora, chłopcy (będąc już w naszym domu) pokazywali palcami na drzwi, dając nam do zrozumienia, że chcieliby wrócić. Na szczęście noc minęła spokojnie i następnego dnia wszystko wyglądało już tak jak miesiąc wcześniej.

Rodzice wakacyjni zapytali nas, czy mogliby nadal spotykać się z chłopcami, odwiedzać ich, a najlepiej zapraszać do siebie. Zaproponowali środę, czyli zaledwie cztery dni po rozstaniu. Jeszcze kilkanaście miesięcy temu, powiedzielibyśmy: „przystopujcie”. Niech bliźniaki trochę ochłoną, niech trochę was zapomną, po co mają powtórnie przeżywać powrót i rozstanie.

Teraz zrobiliśmy zupełnie inaczej.

Tyle tytułem wstępu, który tym razem wyjątkowo wpisał się w temat, który zamierzam poruszyć.

W naszym powiecie istnieje niepisana zasada, że rodzice zastępczy odbierają dziecko z domu rodziców biologicznych (często nawet w przypadku interwencji policji). I jest to zasada, której udokumentowania próżno byłoby szukać w jakichkolwiek przepisach, w jakichkolwiek ustawach – nie reguluje tego nic. Jest to więc dobra wola każdej ze stron, i na szczęście ta dobra wola ma miejsce. Przyjeżdża więc kurator, osoba z PCPR-u, pracownik z Pomocy Społecznej, lekarz z pobliskiej przychodni. Policja na wszelki wypadek stoi gdzieś za rogiem. Zjawiamy się też i my, chociaż rzadko wchodzimy do domu. Najczęściej ktoś przyprowadza nam dzieci do samochodu. Wielokrotnie towarzyszą im rodzice... powiedzmy, że mama (ojca jeszcze nie widziałem).

Tak też było w przypadku Romulusa i Remusa. Niestety nie było czułych pożegnań. Chłopcy zwyczajnie wsiedli do samochodu. Bez smutku, bez jednej łzy. Po przyjeździe do naszego domu, nie pokazywali palcem na drzwi... nie chcieli wrócić.

Tak samo bywało w innych przypadkach.

Pozostanę jeszcze przez chwilę przy tych konkretnych dzieciach. Co się stało, że nie mogli się rozstać z rodziną, którą znali od miesiąca, a pożegnanie z mamą biologiczną wyglądało jak wyjście ze sklepu?

Stres? Może... Niecodzienność sytuacji? Raczej nie, bo do wizyt policji byli przyzwyczajeni.

Krzywdzenie emocjonalne jest faktem, na który zwracają nam uwagę psycholodzy.

W momencie, gdy dzieci są już odebrane rodzicom i uruchomiona jest cała machina mająca rozstrzygnąć co dla dziecka byłoby najlepsze, jedyną stroną, która może dostrzec pewnego rodzaju zależności między rodzicem a dzieckiem – jest tylko rodzina zastępcza (bądź placówka, w której dziecko przebywa). Jako pogotowie rodzinne, jesteśmy w zasadzie zobowiązani do relacjonowania sytuacji: dziecko – rodzic biologiczny. Często też jesteśmy proszeni przez sąd o wyrażenie własnej opinii.

Nie do końca jest więc prawdą to, co Majka mówi rodzicom biologicznym. Owszem, to od ich postępowania i decyzji sądu wszystko zależy. Tyle tylko, że my jesteśmy obserwatorami... bardzo wnikliwymi. Jeżeli więc myślą, że jeśli na spotkaniu powstrzymają się od uderzenia dziecka i będą udawać idealnych rodziców, to my wystawimy im wzorową opinię - są w wielkim błędzie.

Gdy mam do czynienia z osobami, które zupełnie nie są w temacie, to odnoszę wrażenie, że w społeczeństwie istnieje przyzwolenie na odbieranie dzieci z powodu przemocy, alkoholu, wykorzystywania seksualnego. Wszelkie inne krzywdy wydają się być „naprawialne” z pomocą wsparcia finansowego, przydzielenia asystenta rodziny i być może szeregu innych form pomagania przez różne instytucje – wszystko w myśl zasady, że w rodzinie biologicznej, najlepiej.

Ale czy takie rodziny biologiczne na pewno dadzą się naprawić? Ja mam coraz większe wątpliwości.

Gdy próbuję prześledzić zachowania rodziców dzieci, które mieszkały w naszej rodzinie, to praktycznie u każdego z nich widzę emocjonalną niedostępność, brak wrażliwości na potrzeby dziecka. Pamiętam mamę Sasetki i Marudy, która „przeprowadzała” dzieci przez plac zabaw. Bardziej przypominało to zatrzymywanie się przy kolejnej stacji drogi krzyżowej, niż wspólną zabawę. Dzieci niczego od niej nie oczekiwały, nie wyciągały rąk, nie przytulały się, nie wchodziły na kolana.

Romulus i Remus spotkali się ze swoją rodziną, będąc na wakacjach. Ich tymczasowi opiekunowie nie mieli dotychczas żadnych doświadczeń z rodzicami biologicznym dzieci (które zostały im odebrane), a mimo to również zauważyli pewną sztuczność zachowań. Rozumiałbym stres, bycie obserwowanym, bycie w jakimś sensie zależnym od rodziny zastępczej – tylko, że tak jest zawsze, nawet na dziesiątym, czy dwudziestym spotkaniu – wszystko wygląda jak wyreżyserowany spektakl. Rodzice sprawiają wrażenie, jakby nie chodziło im, aby pobyć z dzieckiem, czy nawet się z nim popłakać... ale o to aby być, aby spotkanie zostało odnotowane.

Chociaż tata bliźniaków jest jakimś specyficznym przypadkiem. Uwielbia robić dzieciom zdjęcia. Czasami mam jednak wrażenie, że jest jakimś chirurgiem plastycznym, ponieważ zwraca uwagę tylko na na guzy, siniaki i zadrapania.

Niestety jego większe zainteresowanie skupia się tylko na Remusie. Romulus często spędza czas (będąc na spotkaniu z rodziną) w towarzystwie Majki. Odnoszę wrażenie, jakby ojciec uważał, że tylko jedno z bliźniąt jest jego. A drugie? Może moje.

Kontynuując ten wątek - często zauważam pewnego rodzaju segregację dzieci. Niemal regułą jest wielość ojców. W jakimś zakresie mogę zrozumieć faceta, który w zupełnie przypadkowy sposób został ojcem dziecka z kobietą, która jak się później okazało, w równie przypadkowy sposób urodziła dzieci będące wynikiem upojnych nocy z kilkoma innymi mężczyznami. Może on nie czuć potrzeby i chęci podjęcia się opieki nad dziećmi innego samca „alfa”... a nawet „omega”. Myślę jednak teraz o matkach, które obwiniają, oskarżają starsze dzieci o to, że ich ojcem był ktoś, kogo teraz nie akceptują, lub wręcz nienawidzą. Przypisują dzieciom cechy ojca, widząc w nich nie osoby, ale jakieś mityczne geny. Często krytykują je, upokarzają i poniżają.

Przykładem takiego zachowania była historia Sztangi. Dziewczynka zawsze była dla swojej mamy dzieckiem drugiej kategorii. Jej marzeniem było dorosnąć.

Często się zastanawiam, jak potoczą się losy brata Sasetki i Marudy? Tata (a w zasadzie partner mamy biologicznej) mówi, że kocha jak swoje... ale tylko mówi. Poza tym, wszystko przypomina sytuację sprzed dwóch lat.

Krzywdzeniem emocjonalnym jest również brak umiejętności dostosowania rozmaitych działań do poziomu rozwoju dziecka. Wachlarz zachowań jest w tym przypadku bardzo szeroki. Z jednej strony mogę podać przykład mamy Kapsla, która była nadopiekuńcza. Nosiła siedmiolatka na rękach, wiecznie obawiała się, czy się nie przeziębi (chociaż na dworze był upał), albo czy się nie zabije wchodząc na drabinki. Ale też nie miała zupełnie żadnego pomysłu, co z nim robić. W sytuacji, kiedy Kapsel coś kolorował, albo wyklejał (co robił nieudolnie, z racji swoich zaburzeń), w pewnym momencie traciła cierpliwość i kończyła pracę za niego, chociaż chłopiec wcale tego nie oczekiwał. Dla niego była to kara, a przynajmniej przesłanie „ty nic nie potrafisz dobrze zrobić”, chociaż prawdopodobnie mama chciała go tylko wyręczyć. Gdy mieszkał razem z nią, to wiecznie oglądał telewizję i coś jadł. Zapewne z jej punktu widzenia, było to bardzo bezpieczne. Osobiście widziałem ją tylko raz. Spotkała się z chłopcem w kawiarni przy basenie. Zostawiłem ich samym sobie na godzinę – poszedłem zrobić zakupy. Gdy wróciłem, ona siedziała z wzrokiem wlepionym w smartfona, a Kapsel patrzył przed siebie. A pewnie chętnie by popływał – choćby w brodziku.

Przeciwieństwem była mama Hawranka, która zostawiła jego kilkuletnie rodzeństwo samo w domu i poszła na trzydniową imprezę. Tłumaczyła potem, że przecież mieli pełną lodówkę jedzenia... trzylatek i roczniak.

Pogwałceniem indywidualności i odrębności dziecka, jest również jego wykorzystywanie do zaspokojenia własnych potrzeb psychicznych, choćby wykorzystywanie go w konflikcie z inną osobą. Do teraz pamiętam, w jaki sposób była manipulowana Asteria, zarówno przez mamę jak i przez tatę. W pewnym momencie wszelkie rozmowy telefoniczne mogły się odbywać tylko w trybie głośnomówiącym. Dziewczynka była nie tylko wciągana w ich wewnętrzne spory, ale również zaznajamiana z problemami mamy. Bywało, że z własnego kieszonkowego musiała pożyczyć (która to pożyczka była później umarzana – zwyczajnie Asteria się nie dopominała zwrotu) mamie na bilet, aby ta mogła ją odwiedzić. A przecież mogła przyjechać „na gapę”. Zresztą niewykluczone, że tak właśnie robiła, a pożyczki przeznaczała na alkohol (bo znacznie przekraczały one cenę biletu). I znów Majka musiała przeprowadzić z mamą poważną rozmowę. Co z tego wyszło? Oficjalnie wszystko zostało wyjaśnione. Kieszonkowe miało pozostać wyłącznie do dyspozycji Asterii. Podejrzewam jednak, że nieoficjalnie, mama z córką przeszły do „podziemia”.

Wbrew pozorom, ten aspekt krzywdzenia emocjonalnego, może obejmować również światopogląd mamy Plotki. Dla tej kobiety, pewną wykładnią urody, jest waga. Chociaż w innych przypadkach może być tak, że rodzice akceptują tylko określony ubiór, jedzenie, pewne wybrane zabawy – krótko mówiąc, działania podejmowane zgodnie z wolą rodzica. Mama Ploteczki cały czas podkreśla, że dziewczynka musi dużo jeść, bo przecież kiedyś ma być taka duża jak ona. Oby nie... bo to już jest kategoria „open”.

Krzywdzeniem emocjonalnym jest także przyzwalanie, albo nawet zachęcanie do zachowań aspołecznych.

Już nawet nie próbuję się zastanawiać, ile razy Romulus i Remus (i ich starsi bracia) musieli być świadkami awantur, libacji alkoholowych, przemocy? Filemon (brat bliźniaków), który przez jakiś czas z nami mieszkał i bardzo go lubiłem (Romulus mocno mi go przypomina), w tej chwili jest podobno trudny do opanowania – a ma zaledwie pięć lat.

Ile razy Sasetka z Marudą byli świadkami współżycia swoich rodziców? Może nie byli, chociaż ich mama podobno rzadko wychodziła z łóżka, a dzieci razem z nią spędzały każdy dzień.

Ile razy Sztanga i Asteria musiały zmienić miejsce zamieszkania, szkołę i koleżanki?

Ile razy Foxik usłyszał (chociaż był zbyt mały , aby to zapamiętać), że podstawa to się nie przemęczać?

Ile razy mama bliźniaków mówiła, że „ma prawo”, bo jest chora (prawo do zaniedbań, bo chorobą jest alkohol)?

Ile razy mama Białaska mówiła „mi się należy”?

A co mówiła mama Gacka? Chyba nic, bo prawie jej nie pamiętam. Może tylko myślała „synek, po coś ty mi się przytrafił”?

Pewnie mógłbym wymienić jeszcze innych rodziców biologicznych dzieci, których przez jakiś czas byliśmy historią (a one naszą).

Staramy się zwracać uwagę na szczegóły, które z pozoru są błahe i nic nie znaczące. A jednak mogą mieć wielką wagę dla przyszłości dziecka.

Niestety z tego względu, w mojej świadomości pojawia się pewien konflikt dotyczący otwartości adopcji (nie chodzi mi o jawność adopcji). W teorii jestem na „tak”, jednak praktyka mówi mi „nie, nie i jeszcze raz nie”- przynajmniej w zdecydowanej większości przypadków.

Trudno mi sobie wyobrazić sytuację, w której rodzice adopcyjni mogliby zachowywać przyzwoite relacje z rodzicami biologicznymi. Dzisiaj bliźniacy pojechali na spotkanie z mamą. Kobieta nie widziała ich ponad dwa miesiące. Ważniejsze niż spędzenie wspólnych chwil z dziećmi, były uwagi na temat uszczerbków na ciele, a przede wszystkim – dlaczego dzieci nie mają na głowie kasków?

Teoretycznie można by było przyznać jej rację. Tyle tylko, że należałoby przyjąć zasadę, że powinni chodzić w kaskach przez okrągłą dobę. Rowerki na których jeździli są biegowe, więc nie stanowią większego niebezpieczeństwa niż w przypadku zabawy piłką, a nawet robieniem babek z piasku (chyba żeby pozbawić chłopców łopatek, wiaderek, foremek i nie wpuszczać ich do piaskownicy). Gdy rano Romulus wyszedł ze swojego łóżeczka, to zobaczyłem wielkiego czerwonego „biniola” pod okiem. Wieczorem go jeszcze nie miał i nie mam pojęcia jak go sobie nabił. Może gdyby spał w kasku...? A najlepiej w masce bramkarza hokejowego.

Jednak najbardziej frustrujące są komentarze pod koniec spotkania. Wszystkim rodzicom wydaje się, że będzie płacz i tęsknota za następnymi odwiedzinami. Niestety prawda jest dużo bardziej brutalna. Rodzice biologiczni są już dla tych dzieci „nikim”. Najważniejsze jest to, że w pobliżu zawsze jest Majka.

Skupiłem się na rodzicach biologicznych, których dzieci przebywały w naszej rodzinie zastępczej. Niestety krzywdzenie emocjonalne może dotyczyć każdej rodziny, często jest nieświadome, a bywa że czasami trudne do uniknięcia.

Ten wątek rozpocznę od samego siebie. W jakimś sensie też byłem ofiarą i doznawałem krzywd natury emocjonalnej. Zawsze uchodziłem za dziecko niezwykle uzdolnione, które niemal w każdej sferze życia musi być najlepsze i ciągle odnosić sukcesy. Prawda jednak była taka, że byłem zupełnym przeciętniakiem, któremu powiedziano: „jesteś najlepszy”. Pewnie niejeden stwierdziłby, że nie ma to jak dobra motywacja. Ja tak jednak nie uważałem i starałem się poprowadzić swoje dzieci inną drogą. Wydawało mi się, że przekazuję im światopogląd, w którym najważniejsze nie są oceny w szkole, kariera, praca, pieniądze. Wydawało mi się, że mówię „wyluzuj”, „odpuść”, „nie każdy musi być mistrzem świata”, „odpocznij”, „idź na piwo”, „życie nie polega tylko na zaliczaniu kolejnych egzaminów”. Wydawało mi się...

I pewnie bardzo podobnie jest w rodzinach, które my (ci niby lepsi) określamy mianem patologicznych. Zapewne niejeden z rodziców zmagający się z rozmaitymi uzależnieniami i mający wrodzony (wręcz genetyczny) wstręt do podejmowania jakiejkolwiek działalności, próbuje zmotywować swoje dziecko, aby nie skończyło tak samo. Być może niejeden nauczyciel, pedagog, też stara się pomagać, zachęcać.

„Pójdź dziecię, ja cię uczyć każę” - niestety idee najczęściej pozostają nimi do końca.

Będąc rodziną zastępczą, też nie jesteśmy wolni od krzywdzenia emocjonalnego. Gdy przychodzą do nas nowe dzieci, siłą rzeczy stajemy się mniej dostępni dla tych dotychczasowych, na ich sygnały reagujemy z dużym opóźnieniem, musimy dokonywać wyborów.

Marudzie trudno było zaakceptować nowych członków rodziny.

Albo przykład Kapsla z jego kompulsywnym jedzeniem. Chłopiec musiał być ciągle pilnowany, a w przedszkolu dostawał wydzieloną porcję na talerzyku. Pamiętam sytuację, gdy podczas obiadu dzieci, musiałem skorzystać z toalety. Zajęło mi to minutę, może dwie. Po powrocie, talerze Marudy i Sasetki były dokładnie wyczyszczone z każdego kęsa.

Jaką więc krzywdą emocjonalną musiało być dla chłopca patrzenie na innych, którzy jeszcze jedzą, a jego talerz jest już pusty.

Nie wyolbrzymiam... Kapsel dałby radę.

To może jeszcze jeden wątek w tej materii – rodzice adopcyjni.

Są to najczęściej osoby będące mniej więcej w połowie drogi na tym ziemskim padole. Niestety mające już dawno za sobą lata świetności – przynajmniej w zakresie uczenia się i bycia otwartym na „nowe”. Są to rodzice, którzy mają swoją pracę, swoje pasje, swoich przyjaciół. Przyzwyczaili się do tego, że nikt im nie mówi co mają robić, bo doskonale wiedzą, co chcą robić. I nagle pojawia się jakiś mały człowieczek, który zaczyna dyktować swoje warunki. Bardzo łatwo jest go skrzywdzić emocjonalnie.

Nie będę rozwijał tematu niedostępności rodzica, której przyczyną są nadmierne zobowiązania zawodowe, bowiem truizmem jest twierdzenie, że żadna zabawka nie zastąpi fizycznej obecności mamy, czy taty.

Odniosę się jednak do tego, jak dziecko postrzega swoją przeszłość. Dotknę tylko jednego problemu.

Pewnie do końca życia nie zapomnę kilkuletniego chłopca, który siedząc nad kolorowanką, w kółko powtarzał: „jestem Franek Pieczarka, jestem Franek Pieczarka, jestem Franek Pieczarka...”.

Niestety już sama zmiana nazwiska jest dla dziecka dużym przeżyciem. Gdy dochodzi do tego zmiana imienia, to może to już być postrzegane w kategorii pogwałcenia jego indywidualności i odrębności. Z prawnego punktu widzenia, wszystko jest poprawne, jednak dziecko patrzy na tę sprawę zupełnie inaczej.

Wspomniany Franek Pieczarka, nagle został Władysławem Dudą.

Nawet Iskierka, która bardzo utożsamiała się z nową rodziną adopcyjną, nie chciała nazywać się Duda, tylko Hauser-Duda (mniej więcej tak jak mama).
W tej chwili podobne rozterki ma Sasetka – ona również nie chce się nazywać Duda.

Mieliśmy w swojej historii kilka przypadków, gdy rodzice adopcyjni zmienili imię swojemu dziecku. Hawranek nie jest już Hawrankiem, ani Foxik... Foxikiem. Maruda też ma zmienioną jedną literkę – teraz ma na imię Maluda. Na tym początkowym etapie nie ma to zupełnie żadnego znaczenia (pomijając kilkuletniego Franka Pieczarkę). Maruda nawet nie zauważył podmianki, tym bardziej, że Sasetka jeszcze nie do końca wymawia „r”, więc w jej wykonaniu zawsze był Maludą. Nastanie jednak czas, gdy te dzieci podrosną i zadadzą pytanie „dlaczego nie podobało wam się moje imię?”. Czy mogą mieć wówczas poczucie skrzywdzenia emocjonalnego? Pewnie jedne tak, inne nie.

Sam czasami się zastanawiam, jak ja bym postąpił? Powiedzmy, że moje adopcyjne dziecko miałoby na imię Amanda. Chyba bym nie zmieniał, ale jak ktoś by powiedział na nie Amandzia... to bym „zabił”.

I ostatnie pytanie, które pozostawię jako retoryczne. Czy nagłe odcięcie się od byłej rodziny zastępczej, nie jest krzywdzeniem emocjonalnym dziecka?